Απόστολος Λιόλιος - Επιτ. Οικονομικός Επιθεωρητής
1. Γενικά
Με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 16 του Κώδικα
Φορολογίας Εισοδήματος (Κ.Φ.Ε.), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με την παρ. 2 του άρθρου 3 του Ν. 3842/2010 ορίζεται ότι αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο σε περίπτωση που αυτό είναι μεγαλύτερο από την πραγματική δαπάνη του ίδιου και των μελών που τον βαρύνουν.
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις η αμφισβήτηση της δαπάνης μπορεί να γίνει εφόσον το αποδεικνύουν με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία.
Η παλιά διάταξη του άρθρου 16 όριζε ότι το συνολικό ποσό της τεκμαρτής δαπάνης διαβίωσης μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο, εφόσον το αποδεικνύει με "πραγματικά περιστατικά", δηλαδή πραγματικά συμβάντα ή γεγονότα. Με τη νέα διάταξη ορίζεται ότι η ετήσια αντικειμενική δαπάνη μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο "με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία". Η λέξη "στοιχεία" αναφέρεται υπό τη γενική της έννοια και υπονοεί το ιδιαίτερο περιβάλλον του φορολογουμένου και των προστατευομένων μελών αυτού, που τον διακρίνει από τις υπόλοιπες κατηγορίες φορολογουμένων.
Επιπλέον, με τις παλιές διατάξεις οριζόταν ότι η επίκληση των πραγματικών περιστατικών μπορεί να γίνει μόνο από συγκεκριμένες κατηγορίες υπόχρεων, δηλαδή στρατευμένους στις Ένοπλες Δυνάμεις, φυλακισμένους, ορφανούς ανηλίκους, κ.λπ., ενώ σύμφωνα με τη νέα διάταξη το δικαίωμα αμφισβήτησης της δαπάνης μπορεί να ασκήσει κάθε φορολογούμενος.
Αναλυτικότερα, τα πρόσωπα που έχουν προτεραιότητα και οι προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος αμφισβήτησης αναφέρονται στη συνέχεια.
2. Πρόσωπα που δικαιούνται, κατ΄ αρχήν, να αμφισβητήσουν την ετήσια αντικειμενική δαπάνη
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προσδιορίζεται με βάση τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 16 μπορεί να αμφισβητηθεί, εφόσον αυτό αποδεικνύεται από το φορολογούμενο με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία. Τέτοια περιστατικά συντρέχουν ιδίως στο πρόσωπο των υπόχρεων οι οποίοι:
α) Υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις.
β) Είναι φυλακισμένοι.
γ) Νοσηλεύονται σε νοσοκομείο ή κλινική.
δ) Είναι άνεργοι και δικαιούνται βοήθημα ανεργίας.
ε) Συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού και έχουν μειωμένες δαπάνες διαβίωσης, αν αποδεικνύεται ότι στις δαπάνες συμβάλλουν οι συγγενείς αυτοί, οι οποίοι πραγματοποιούν εισόδημα από εμφανείς πηγές.
στ) Είναι ορφανοί ανήλικοι οι οποίοι έχουν στην κυριότητά τους επιβατικά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης από κληρονομιά του πατέρα ή της μητέρας τους.
ζ) Προσκομίζουν στοιχεία από τα οποία αποδεικνύεται ότι από γεγονότα ανωτέρας βίας (π.χ. πυρκαγιά, πλημμύρα, κ.λπ.) πραγματοποίησαν δαπάνη μικρότερη από την αντικειμενική.
Επισημαίνεται ότι τα πρόσωπα αυτά αναφέρονται ενδεικτικά και όχι περιοριστικά (χρησιμοποιείται το επίρρημα "ιδίως" = προπάντων) και συνεπώς η υπόψη δαπάνη μπορεί, κατ΄ αρχήν, να αμφισβητηθεί από κάθε ενδιαφερόμενο και όχι μόνο από τα συγκεκριμένα πρόσωπα.
3. Έννοια αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης
Με βάση όσα αναφέρονται πιο πάνω συνάγεται ότι την περίπτωση ζ΄ (πραγματοποίηση δαπάνης μικρότερης από την αντικειμενική εξαιτίας γεγονότων ανωτέρας βίας), μπορεί να επικαλεσθεί οποιοσδήποτε φορολογούμενος και για οποιοδήποτε στοιχείο αντικειμενικής δαπάνης. Αντίθετα, τις περιπτώσεις α΄ έως στ΄ μπορούν να επικαλεσθούν, κατά προτεραιότητα, μόνο τα πρόσωπα που ρητά αναφέρονται και για μεν τις περιπτώσεις α΄, β΄, γ΄, δ΄ και ε΄ για όλες τις δαπάνες που αναφέρονται στην παρ. 1 του άρθρου 16 (δαπάνη κατοικίας, αυτοκινήτου, πισίνας, σκάφους, κ.λπ.), ενώ για την περίπτωση στ΄ (ορφανοί ανήλικοι) μόνο για την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τα κυβικά εκατοστά του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ. Συνεπώς, ο ορφανός ανήλικος δεν μπορεί με την ίδια ευκολία να αμφισβητήσει την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τη δευτερεύουσα κατοικία ή το σκάφος αναψυχής ή την πισίνα, κ.λπ. επικαλούμενος ότι τα στοιχεία αυτά τα κληρονόμησε από τον πατέρα ή τη μητέρα του.
4. Απόδειξη ισχυρισμών. Δικαιολογητικά
Όταν συντρέχει μία ή περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές (α΄ έως ζ΄), ο φορολογούμενος υποχρεούται να υποβάλλει μαζί με τη δήλωσή του τα αναγκαία δικαιολογητικά για την απόδειξη των ισχυρισμών και τα αποδεικτικά στοιχεία των ισχυρισμών του. Ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ. ελέγχει την ακρίβεια των ισχυρισμών και τα αποδεικτικά στοιχεία του φορολογουμένου και μειώνει ανάλογα την ετήσια αντικειμενική δαπάνη, στην οποία αναφέρονται οι ισχυρισμοί και τα αποδεικτικά στοιχεία.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ ότι δεν αρκεί να συντρέχει μία από τις πιο πάνω περιπτώσεις για να μην υπολογισθεί δαπάνη, αλλά πρέπει και ο φορολογούμενος να αποδείξει ότι για το λόγο αυτό δεν πραγματοποίησε την υπόψη δαπάνη ή πραγματοποίησε μειωμένη δαπάνη. Έτσι, για παράδειγμα, δεν μπορεί να ισχυρισθεί κάποιος ότι επειδή ήταν φυλακισμένος ή επειδή ήταν άνεργος, πραγματοποίησε μικρότερο ποσό δαπάνης από το ποσό της δαπάνης για οικιακούς βοηθούς ή για ιδιωτικά σχολεία, κ.λπ. Μπορεί όμως να ισχυρισθεί, για παράδειγμα, ότι δεν πραγματοποίησε αντικειμενική δαπάνη με βάση το επιβατικό αυτοκίνητο Ι.Χ. για το χρονικό διάστημα που νοσηλευόταν ή βρισκόταν στη φυλακή.
Πάντως, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ζήτημα είναι πραγματικό και ανάγεται στην εξελεγκτική εξουσία του προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ. ή, σε περίπτωση αμφισβήτησης, στην κρίση των διοικητικών δικαστηρίων.
5. Περιπτώσεις προσαύξησης της αντικειμενικής δαπάνης του γονέα ή του τέκνου, κατά περίπτωση.
Με τα δύο τελευταία εδάφια της παρ. 2 του άρθρου 16 ορίζεται ότι στις περιπτώσεις α΄ και ε΄ της παρ. 2 του ίδιου άρθρου (τέκνα που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους και πρόσωπα που συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού) η διαφορά μεταξύ της αντικειμενικής δαπάνης και της πραγματικής δαπάνης που υποστηρίζει ο φορολογούμενος ότι πραγματοποίησε (μαχητό τεκμήριο) προστίθεται στην ετήσια συνολική αντικειμενική δαπάνη του γονέα ή του τέκνου κατά περίπτωση που συμβάλλει στις δαπάνες διαβίωσης του υποχρέου.
Προκειμένου για τους γονείς η διαφορά αντικειμενικής δαπάνης υπολογίζεται σε εκείνον που έχει το μεγαλύτερο εισόδημα. Για την εφαρμογή της περίπτωσης αυτής ως εισόδημα λαμβάνεται αυτό που φορολογείται με τις γενικές διατάξεις. Αν ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ. δεν δεχθεί το μαχητό του τεκμηρίου ή επιμερίσει τη δαπάνη μεταξύ των υποχρέων με άλλη αναλογία, θα μεταφέρει τη φορολογητέα ύλη με βάση το άρθρο 72 του Κ.Φ.Ε.
Τα ανωτέρω που έγιναν δεκτά με την εγκύκλιο ΠΟΛ.1099/6-4-2001 θα έχουν ανάλογη εφαρμογή και με τις νέες διατάξεις.
6. Πρόσωπα που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις
Με την περ. α΄ της παρ. 2 του άρθρου 16 ορίζεται ότι μεταξύ των προσώπων που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης είναι και αυτοί που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Σύμφωνα με παλαιότερες οδηγίες της Διοίκησης, που θα έχουν ανάλογη εφαρμογή (σχετ. Μ. 2102/Εγκ. 12/21-6-1983, έγγραφα 1004837/107/Α0012/14-1-2000 και 1070934/1664/Α0012/5-7-1995), στην κατηγορία αυτή δεν περιλαμβάνονται οι μόνιμοι αξιωματικοί, αλλά μόνο οι κληρωτοί για το χρονικό διάστημα που υπηρετούν τη θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις ως οπλίτες ή έφεδροι αξιωματικοί ή υπαξιωματικοί. Το γεγονός ότι ο φορολογούμενος απόκτησε εισόδημα κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του δεν του αφαιρεί το δικαίωμα να επικαλεσθεί μικρότερη αντικειμενική δαπάνη, εφόσον αποδεικνύεται αυτό από πραγματικά περιστατικά.
Επίσης, δεν προκύπτει από τη σχετική παράγραφο ότι για να μπορεί να επικαλεσθεί ο στρατευμένος μικρότερη αντικειμενική δαπάνη πρέπει να υπηρετεί μακριά από τη μόνιμη κατοικία του ή ότι το να υπηρετεί μακριά από την κατοικία του σημαίνει οπωσδήποτε ότι δεν χρησιμοποιεί το Ε.Ι.Χ. αυτοκίνητό του.
Συνεπώς, η δυνατότητα επίκλησης μικρότερης αντικειμενικής δαπάνης δεν επηρεάζεται από την ύπαρξη εισοδήματος ή όχι από τον τόπο όπου υπηρετεί τη θητεία του ο στρατευμένος, αλλά από τη δυνατότητα του φορολογουμένου (στρατευμένου) να αποδείξει ότι η πραγματική δαπάνη του είναι μικρότερη από την τεκμαρτή (ετήσια αντικειμενική δαπάνη). Αντίθετα, ο φορολογούμενος δεν μπορεί να επικαλεσθεί το μαχητό τεκμήριο ως μόνιμος αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, επειδή στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Το θέμα της αποδοχής των ισχυρισμών είναι πραγματικό και εξετάζεται σε κάθε περίπτωση από τον αρμόδιο προϊστάμενο της Δ.Ο.Υ. και σε περίπτωση αμφισβήτησης από το αρμόδιο διοικητικό δικαστήριο.
7. Η κλοπή του αυτοκινήτου ως λόγος ανωτέρας βίας
Σε περίπτωση κλοπής του αυτοκινήτου θα δηλωθεί στη φορολογική δήλωση το ποσό της αντικειμενικής δαπάνης που το αυτοκίνητο ήταν στην κατοχή του φορολογουμένου. Για τους υπόλοιπους μήνες θα πρέπει να προσκομίσει τα αποδεικτικά στοιχεία της κλοπής που υπάρχουν (π.χ. δήλωση αστυνομίας, δήλωση στην ασφαλιστική εταιρεία, κ.λπ.), καθώς και τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι μέχρι το τέλος του οικείου έτους δεν έχει βρεθεί, προκειμένου να τύχει της απαλλαγής. Το θέμα της απώλειας και της μη ανεύρεσης του αυτοκινήτου ως θέμα πραγματικό ανάγεται στην εξελεγκτική εξουσία του προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ.
Τα ανωτέρω, που έγιναν δεκτά με το έγγραφο 1106733/1622/Α0012/10-11-1999, θα έχουν ανάλογη εφαρμογή.
Παράδειγμα
Ο φορολογούμενος Α έπεσε θύμα κλοπής του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ., ισχύος 2.000 κυβ. εκατ. στις 30/6/2010. Το αυτοκίνητο έχει ετήσια αντικειμενική δαπάνη 5.400 ευρώ. Στη δήλωση φορολογίας εισοδήματος οικονομικού έτους 2011 (χρήση 2010) θα δηλωθεί το ποσό της αντικειμενικής δαπάνης 2.700 ευρώ (5.400 Χ 50%), δηλαδή η αντικειμενική δαπάνη που αντιστοιχεί στους έξι (6) μήνες που ήταν στην κατοχή του φορολογουμένου.
8. Καταστροφή σκάφους από πυρκαγιά
Με το έγγραφο 1034437/768/Α0012/21-4-2000 έγινε δεκτό ότι η καταστροφή σκάφους αναψυχής από πυρκαγιά αποτελεί λόγο ανωτέρας βίας για την αμφισβήτηση των τεκμηρίων.
Ειδικότερα, από τη Διοίκηση έγινε δεκτό ότι η βεβαίωση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και η βεβαίωση του Λιμεναρχείου που βεβαιώνουν ότι το σκάφος αναψυχής καταστράφηκε ολοσχερώς λόγω πυρκαγιάς μπορούν να αποτελέσουν στοιχεία από τα οποία να αποδεικνύεται ότι από γεγονότα ανωτέρας βίας δεν πραγματοποιήθηκε τεκμαρτή δαπάνη. Ο φορολογούμενος θα πρέπει να προσκομίσει τα δικαιολογητικά που έχει στην αρμόδια Δ.Ο.Υ., προκειμένου να αμφισβητηθεί το ποσό της τεκμαρτής δαπάνης.
Τα ανωτέρω θα έχουν ανάλογη εφαρμογή και για την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προσδιορίζεται με βάση τις νέες διατάξεις του άρθρου 16.
9. Έννοια ανωτέρας βίας
Το θέμα της ανωτέρας βίας δεν ορίζεται εννοιολογικά από το νόμο. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία, ανωτέρα βία υπάρχει όταν η ανθρώπινη σκέψη και πρόνοια δεν μπορεί να προβλέψει και προλάβει το επιζήμιο γεγονός. Ως ανωτέρα βία θεωρούνται οι περιπτώσεις: σεισμών, πυρκαγιών, πλημμυρών, άλλων φυσικών φαινομένων που επιφέρουν απώλειες ή καταστροφές.
Περαιτέρω, απαιτείται τα γεγονότα ανωτέρας βίας να επηρέασαν αρνητικά τη λειτουργία της επιχείρησης ή τις οικονομικές γενικά δραστηριότητες του φορολογουμένου κατά την οικεία χρήση, ή να ήταν βλαπτικά για τη λειτουργία του πάγιου στοιχείου που δημιουργεί τη δαπάνη (περιπτώσεις απώλειας ή καταστροφής).
10. Έναρξη εφαρμογής διατάξεων
Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 1, περ. α΄ του άρθρου 92 του Ν.3842/2010, οι διατάξεις περί αμφισβήτησης της ετήσιας αντικειμενικής δαπάνης εφαρμόζονται από την 1η Ιανουαρίου 2010 για τις δαπάνες που πραγματοποιούνται από την ημερομηνία αυτή και μετά.
11. Διαπιστώσεις και συμπεράσματα
Με τις παλιές διατάξεις του άρθρου 16 οριζόταν ότι: "Η επίκληση των περιστατικών αυτών μπορεί να γίνει μόνο από τους υπόχρεους οι οποίοι.....", δηλαδή μόνο από τις συγκεκριμένες κατηγορίες υποχρέων (στρατευμένοι, φυλακισμένοι, νοσηλευόμενοι σε νοσοκομεία, κ.λπ.).
Η διατύπωση της νέας διάταξης είναι διαφορετική και ορίζεται ως εξής: "Τέτοια περιστατικά συντρέχουν ιδίως στο πρόσωπο των υπόχρεων, οι οποίοι....." (άρθρο 16, παρ. 2, εδάφιο πρώτο).
Με τη νέα διατύπωση δίνεται η εντύπωση ότι το δικαίωμα αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης μπορεί να ασκήσει κάθε φορολογούμενος και όχι μόνο τα συγκεκριμένα πρόσωπα που αναφέρονται στο νόμο (χρησιμοποιείται το επίρρημα ιδίως = προπάντων, κατά κύριο λόγο), αρκεί η αμφισβήτηση να γίνεται με επίκληση πραγματικών περιστατικών και στοιχείων. Αναρωτιέται όμως κανείς αν αυτή είναι η πραγματικότητα ή μήπως πρόκειται για εσφαλμένη εντύπωση. Μια προσεκτικότερη προσέγγιση του θέματος αποδεικνύει τα εξής ενδιαφέροντα:
Πρώτον, ότι οι περιπτώσεις α΄ έως στ΄ (στρατευμένα τέκνα, φυλακισμένοι, νοσηλευόμενοι, άνεργοι, πρόσωπα που συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού και ορφανοί ανήλικοι) αναφέρονται σε προσωπικές καταστάσεις των υπόχρεων και δεν αφορούν γενικώς τους φορολογουμένους. Συνεπώς, λοιπά πρόσωπα που δεν περιλαμβάνονται στις κατηγορίες αυτές δεν έχουν ισχυρούς λόγους να ασκήσουν το δικαίωμα αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης.
Δεύτερον, η περίπτωση ζ΄ (λόγος ανωτέρας βίας) δεν συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την προσωπική κατάσταση ή την ιδιότητα του φορολογουμένου και συνεπώς η επίκληση λόγω ανωτέρας βίας μπορεί να γίνει ανεμπόδιστα από οποιονδήποτε.
Συμπερασματικά, η μοναδική περίπτωση κατά την οποία μπορεί ακώλυτα να αμφισβητηθεί το τεκμήριο διαβίωσης από όλους τους φορολογουμένους, ανεξάρτητα από την προσωπική τους κατάσταση, ιδιότητα ή ηλικία είναι η περίπτωση της ανωτέρας βίας. Εάν πράγματι ήθελε ο νομοθέτης να δώσει τη δυνατότητα σε όλους τους φορολογουμένους να αμφισβητήσουν την αντικειμενική δαπάνη θα το είχε πράξει με περισσότερο σαφή και άμεσα τρόπο. Για παράδειγμα, ποια δυνατότητα έχει να αμφισβητήσει την αντικειμενική δαπάνη της κατοικίας ο επιτηδευματίας που δεν ανήκει σε κάποια από τις κατηγορίες των προσώπων που αναφέρονται πιο πάνω, αλλά έχει πληγεί καίρια από την οικονομική κρίση, με συνέπεια να εμφανίζει μειωμένα πραγματικά εισοδήματα ή ζημίες από την άσκηση του επαγγέλματός του. Ποια πραγματικά περιστατικά μπορεί να επικαλεσθεί και ποια στοιχεία μπορεί να προσκομίσει στην αρμόδια αρχή προκειμένου να μειωθεί κάποιο στοιχείο δαπάνης; Υπενθυμίζεται ότι ο ορφανός ανήλικος μπορεί εύκολα να αμφισβητήσει την αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τον κυβισμό του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ. που περιήλθε σ΄ αυτόν από κληρονομιά του πατέρα ή της μητέρας του, δεν μπορεί όμως με την ίδια ευκολία να αμφισβητήσει τη δαπάνη του σκάφους αναψυχής ή της εξοχικής κατοικίας ή της πισίνας, με την επίκληση της προσωπικής του κατάστασης και την κληρονομιά από τους γονείς του.
Επίσης, ο άνεργος που λαμβάνει το βοήθημα ανεργίας έχει προφανείς λόγους να ζητήσει τη μείωση της ετήσιας δαπάνης, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον άνεργο που έπαυσε να λαμβάνει το εν λόγω βοήθημα, χωρίς όμως και να έχει βελτιωθεί η οικονομική του κατάσταση.
Με βάση τα παραπάνω, εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι γενικόλογες αναφορές για "πραγματικά περιστατικά" ή "στοιχεία", για τόσο σοβαρά θέματα, δεν αποτελούν την πλέον ενδεδειγμένη λύση. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, η ρύθμιση αυτή φοβούμαι ότι θα αποτελέσει πηγή μόνιμης αμφισβήτησης και διαρκούς σύγκρουσης μεταξύ της ελεγκτικής αρχής και των φορολογουμένων.
12. Τελικό συμπέρασμα
Υπό την έννοια αυτή, η επίμαχη ρύθμιση με την ενδεικτική απαρίθμηση των συγκεκριμένων προσώπων που προσδιορίζονται με το "ιδίως" (προπάντων) έχει όλα τα στοιχεία ώστε να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ύπουλη, παραπλανητική και διφορούμενη.
Πηγή: http://www.e-forologia.gr/cms/default.aspx
1. Γενικά
Με τις διατάξεις της παρ. 2 του άρθρου 16 του Κώδικα
Φορολογίας Εισοδήματος (Κ.Φ.Ε.), όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με την παρ. 2 του άρθρου 3 του Ν. 3842/2010 ορίζεται ότι αν συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο σε περίπτωση που αυτό είναι μεγαλύτερο από την πραγματική δαπάνη του ίδιου και των μελών που τον βαρύνουν.
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις η αμφισβήτηση της δαπάνης μπορεί να γίνει εφόσον το αποδεικνύουν με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία.
Η παλιά διάταξη του άρθρου 16 όριζε ότι το συνολικό ποσό της τεκμαρτής δαπάνης διαβίωσης μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο, εφόσον το αποδεικνύει με "πραγματικά περιστατικά", δηλαδή πραγματικά συμβάντα ή γεγονότα. Με τη νέα διάταξη ορίζεται ότι η ετήσια αντικειμενική δαπάνη μπορεί να αμφισβητηθεί από το φορολογούμενο "με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία". Η λέξη "στοιχεία" αναφέρεται υπό τη γενική της έννοια και υπονοεί το ιδιαίτερο περιβάλλον του φορολογουμένου και των προστατευομένων μελών αυτού, που τον διακρίνει από τις υπόλοιπες κατηγορίες φορολογουμένων.
Επιπλέον, με τις παλιές διατάξεις οριζόταν ότι η επίκληση των πραγματικών περιστατικών μπορεί να γίνει μόνο από συγκεκριμένες κατηγορίες υπόχρεων, δηλαδή στρατευμένους στις Ένοπλες Δυνάμεις, φυλακισμένους, ορφανούς ανηλίκους, κ.λπ., ενώ σύμφωνα με τη νέα διάταξη το δικαίωμα αμφισβήτησης της δαπάνης μπορεί να ασκήσει κάθε φορολογούμενος.
Αναλυτικότερα, τα πρόσωπα που έχουν προτεραιότητα και οι προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος αμφισβήτησης αναφέρονται στη συνέχεια.
2. Πρόσωπα που δικαιούνται, κατ΄ αρχήν, να αμφισβητήσουν την ετήσια αντικειμενική δαπάνη
Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις, η ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προσδιορίζεται με βάση τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 16 μπορεί να αμφισβητηθεί, εφόσον αυτό αποδεικνύεται από το φορολογούμενο με βάση πραγματικά περιστατικά ή στοιχεία. Τέτοια περιστατικά συντρέχουν ιδίως στο πρόσωπο των υπόχρεων οι οποίοι:
α) Υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις.
β) Είναι φυλακισμένοι.
γ) Νοσηλεύονται σε νοσοκομείο ή κλινική.
δ) Είναι άνεργοι και δικαιούνται βοήθημα ανεργίας.
ε) Συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού και έχουν μειωμένες δαπάνες διαβίωσης, αν αποδεικνύεται ότι στις δαπάνες συμβάλλουν οι συγγενείς αυτοί, οι οποίοι πραγματοποιούν εισόδημα από εμφανείς πηγές.
στ) Είναι ορφανοί ανήλικοι οι οποίοι έχουν στην κυριότητά τους επιβατικά αυτοκίνητα ιδιωτικής χρήσης από κληρονομιά του πατέρα ή της μητέρας τους.
ζ) Προσκομίζουν στοιχεία από τα οποία αποδεικνύεται ότι από γεγονότα ανωτέρας βίας (π.χ. πυρκαγιά, πλημμύρα, κ.λπ.) πραγματοποίησαν δαπάνη μικρότερη από την αντικειμενική.
Επισημαίνεται ότι τα πρόσωπα αυτά αναφέρονται ενδεικτικά και όχι περιοριστικά (χρησιμοποιείται το επίρρημα "ιδίως" = προπάντων) και συνεπώς η υπόψη δαπάνη μπορεί, κατ΄ αρχήν, να αμφισβητηθεί από κάθε ενδιαφερόμενο και όχι μόνο από τα συγκεκριμένα πρόσωπα.
3. Έννοια αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης
Με βάση όσα αναφέρονται πιο πάνω συνάγεται ότι την περίπτωση ζ΄ (πραγματοποίηση δαπάνης μικρότερης από την αντικειμενική εξαιτίας γεγονότων ανωτέρας βίας), μπορεί να επικαλεσθεί οποιοσδήποτε φορολογούμενος και για οποιοδήποτε στοιχείο αντικειμενικής δαπάνης. Αντίθετα, τις περιπτώσεις α΄ έως στ΄ μπορούν να επικαλεσθούν, κατά προτεραιότητα, μόνο τα πρόσωπα που ρητά αναφέρονται και για μεν τις περιπτώσεις α΄, β΄, γ΄, δ΄ και ε΄ για όλες τις δαπάνες που αναφέρονται στην παρ. 1 του άρθρου 16 (δαπάνη κατοικίας, αυτοκινήτου, πισίνας, σκάφους, κ.λπ.), ενώ για την περίπτωση στ΄ (ορφανοί ανήλικοι) μόνο για την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τα κυβικά εκατοστά του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ. Συνεπώς, ο ορφανός ανήλικος δεν μπορεί με την ίδια ευκολία να αμφισβητήσει την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τη δευτερεύουσα κατοικία ή το σκάφος αναψυχής ή την πισίνα, κ.λπ. επικαλούμενος ότι τα στοιχεία αυτά τα κληρονόμησε από τον πατέρα ή τη μητέρα του.
4. Απόδειξη ισχυρισμών. Δικαιολογητικά
Όταν συντρέχει μία ή περισσότερες από τις περιπτώσεις αυτές (α΄ έως ζ΄), ο φορολογούμενος υποχρεούται να υποβάλλει μαζί με τη δήλωσή του τα αναγκαία δικαιολογητικά για την απόδειξη των ισχυρισμών και τα αποδεικτικά στοιχεία των ισχυρισμών του. Ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ. ελέγχει την ακρίβεια των ισχυρισμών και τα αποδεικτικά στοιχεία του φορολογουμένου και μειώνει ανάλογα την ετήσια αντικειμενική δαπάνη, στην οποία αναφέρονται οι ισχυρισμοί και τα αποδεικτικά στοιχεία.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ ότι δεν αρκεί να συντρέχει μία από τις πιο πάνω περιπτώσεις για να μην υπολογισθεί δαπάνη, αλλά πρέπει και ο φορολογούμενος να αποδείξει ότι για το λόγο αυτό δεν πραγματοποίησε την υπόψη δαπάνη ή πραγματοποίησε μειωμένη δαπάνη. Έτσι, για παράδειγμα, δεν μπορεί να ισχυρισθεί κάποιος ότι επειδή ήταν φυλακισμένος ή επειδή ήταν άνεργος, πραγματοποίησε μικρότερο ποσό δαπάνης από το ποσό της δαπάνης για οικιακούς βοηθούς ή για ιδιωτικά σχολεία, κ.λπ. Μπορεί όμως να ισχυρισθεί, για παράδειγμα, ότι δεν πραγματοποίησε αντικειμενική δαπάνη με βάση το επιβατικό αυτοκίνητο Ι.Χ. για το χρονικό διάστημα που νοσηλευόταν ή βρισκόταν στη φυλακή.
Πάντως, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, το ζήτημα είναι πραγματικό και ανάγεται στην εξελεγκτική εξουσία του προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ. ή, σε περίπτωση αμφισβήτησης, στην κρίση των διοικητικών δικαστηρίων.
5. Περιπτώσεις προσαύξησης της αντικειμενικής δαπάνης του γονέα ή του τέκνου, κατά περίπτωση.
Με τα δύο τελευταία εδάφια της παρ. 2 του άρθρου 16 ορίζεται ότι στις περιπτώσεις α΄ και ε΄ της παρ. 2 του ίδιου άρθρου (τέκνα που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους και πρόσωπα που συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού) η διαφορά μεταξύ της αντικειμενικής δαπάνης και της πραγματικής δαπάνης που υποστηρίζει ο φορολογούμενος ότι πραγματοποίησε (μαχητό τεκμήριο) προστίθεται στην ετήσια συνολική αντικειμενική δαπάνη του γονέα ή του τέκνου κατά περίπτωση που συμβάλλει στις δαπάνες διαβίωσης του υποχρέου.
Προκειμένου για τους γονείς η διαφορά αντικειμενικής δαπάνης υπολογίζεται σε εκείνον που έχει το μεγαλύτερο εισόδημα. Για την εφαρμογή της περίπτωσης αυτής ως εισόδημα λαμβάνεται αυτό που φορολογείται με τις γενικές διατάξεις. Αν ο προϊστάμενος της Δ.Ο.Υ. δεν δεχθεί το μαχητό του τεκμηρίου ή επιμερίσει τη δαπάνη μεταξύ των υποχρέων με άλλη αναλογία, θα μεταφέρει τη φορολογητέα ύλη με βάση το άρθρο 72 του Κ.Φ.Ε.
Τα ανωτέρω που έγιναν δεκτά με την εγκύκλιο ΠΟΛ.1099/6-4-2001 θα έχουν ανάλογη εφαρμογή και με τις νέες διατάξεις.
6. Πρόσωπα που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις
Με την περ. α΄ της παρ. 2 του άρθρου 16 ορίζεται ότι μεταξύ των προσώπων που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης είναι και αυτοί που υπηρετούν τη στρατιωτική θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Σύμφωνα με παλαιότερες οδηγίες της Διοίκησης, που θα έχουν ανάλογη εφαρμογή (σχετ. Μ. 2102/Εγκ. 12/21-6-1983, έγγραφα 1004837/107/Α0012/14-1-2000 και 1070934/1664/Α0012/5-7-1995), στην κατηγορία αυτή δεν περιλαμβάνονται οι μόνιμοι αξιωματικοί, αλλά μόνο οι κληρωτοί για το χρονικό διάστημα που υπηρετούν τη θητεία τους στις Ένοπλες Δυνάμεις ως οπλίτες ή έφεδροι αξιωματικοί ή υπαξιωματικοί. Το γεγονός ότι ο φορολογούμενος απόκτησε εισόδημα κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του δεν του αφαιρεί το δικαίωμα να επικαλεσθεί μικρότερη αντικειμενική δαπάνη, εφόσον αποδεικνύεται αυτό από πραγματικά περιστατικά.
Επίσης, δεν προκύπτει από τη σχετική παράγραφο ότι για να μπορεί να επικαλεσθεί ο στρατευμένος μικρότερη αντικειμενική δαπάνη πρέπει να υπηρετεί μακριά από τη μόνιμη κατοικία του ή ότι το να υπηρετεί μακριά από την κατοικία του σημαίνει οπωσδήποτε ότι δεν χρησιμοποιεί το Ε.Ι.Χ. αυτοκίνητό του.
Συνεπώς, η δυνατότητα επίκλησης μικρότερης αντικειμενικής δαπάνης δεν επηρεάζεται από την ύπαρξη εισοδήματος ή όχι από τον τόπο όπου υπηρετεί τη θητεία του ο στρατευμένος, αλλά από τη δυνατότητα του φορολογουμένου (στρατευμένου) να αποδείξει ότι η πραγματική δαπάνη του είναι μικρότερη από την τεκμαρτή (ετήσια αντικειμενική δαπάνη). Αντίθετα, ο φορολογούμενος δεν μπορεί να επικαλεσθεί το μαχητό τεκμήριο ως μόνιμος αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας, επειδή στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Το θέμα της αποδοχής των ισχυρισμών είναι πραγματικό και εξετάζεται σε κάθε περίπτωση από τον αρμόδιο προϊστάμενο της Δ.Ο.Υ. και σε περίπτωση αμφισβήτησης από το αρμόδιο διοικητικό δικαστήριο.
7. Η κλοπή του αυτοκινήτου ως λόγος ανωτέρας βίας
Σε περίπτωση κλοπής του αυτοκινήτου θα δηλωθεί στη φορολογική δήλωση το ποσό της αντικειμενικής δαπάνης που το αυτοκίνητο ήταν στην κατοχή του φορολογουμένου. Για τους υπόλοιπους μήνες θα πρέπει να προσκομίσει τα αποδεικτικά στοιχεία της κλοπής που υπάρχουν (π.χ. δήλωση αστυνομίας, δήλωση στην ασφαλιστική εταιρεία, κ.λπ.), καθώς και τα στοιχεία από τα οποία προκύπτει ότι μέχρι το τέλος του οικείου έτους δεν έχει βρεθεί, προκειμένου να τύχει της απαλλαγής. Το θέμα της απώλειας και της μη ανεύρεσης του αυτοκινήτου ως θέμα πραγματικό ανάγεται στην εξελεγκτική εξουσία του προϊσταμένου της Δ.Ο.Υ.
Τα ανωτέρω, που έγιναν δεκτά με το έγγραφο 1106733/1622/Α0012/10-11-1999, θα έχουν ανάλογη εφαρμογή.
Παράδειγμα
Ο φορολογούμενος Α έπεσε θύμα κλοπής του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ., ισχύος 2.000 κυβ. εκατ. στις 30/6/2010. Το αυτοκίνητο έχει ετήσια αντικειμενική δαπάνη 5.400 ευρώ. Στη δήλωση φορολογίας εισοδήματος οικονομικού έτους 2011 (χρήση 2010) θα δηλωθεί το ποσό της αντικειμενικής δαπάνης 2.700 ευρώ (5.400 Χ 50%), δηλαδή η αντικειμενική δαπάνη που αντιστοιχεί στους έξι (6) μήνες που ήταν στην κατοχή του φορολογουμένου.
8. Καταστροφή σκάφους από πυρκαγιά
Με το έγγραφο 1034437/768/Α0012/21-4-2000 έγινε δεκτό ότι η καταστροφή σκάφους αναψυχής από πυρκαγιά αποτελεί λόγο ανωτέρας βίας για την αμφισβήτηση των τεκμηρίων.
Ειδικότερα, από τη Διοίκηση έγινε δεκτό ότι η βεβαίωση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και η βεβαίωση του Λιμεναρχείου που βεβαιώνουν ότι το σκάφος αναψυχής καταστράφηκε ολοσχερώς λόγω πυρκαγιάς μπορούν να αποτελέσουν στοιχεία από τα οποία να αποδεικνύεται ότι από γεγονότα ανωτέρας βίας δεν πραγματοποιήθηκε τεκμαρτή δαπάνη. Ο φορολογούμενος θα πρέπει να προσκομίσει τα δικαιολογητικά που έχει στην αρμόδια Δ.Ο.Υ., προκειμένου να αμφισβητηθεί το ποσό της τεκμαρτής δαπάνης.
Τα ανωτέρω θα έχουν ανάλογη εφαρμογή και για την ετήσια αντικειμενική δαπάνη που προσδιορίζεται με βάση τις νέες διατάξεις του άρθρου 16.
9. Έννοια ανωτέρας βίας
Το θέμα της ανωτέρας βίας δεν ορίζεται εννοιολογικά από το νόμο. Σύμφωνα με την πάγια νομολογία, ανωτέρα βία υπάρχει όταν η ανθρώπινη σκέψη και πρόνοια δεν μπορεί να προβλέψει και προλάβει το επιζήμιο γεγονός. Ως ανωτέρα βία θεωρούνται οι περιπτώσεις: σεισμών, πυρκαγιών, πλημμυρών, άλλων φυσικών φαινομένων που επιφέρουν απώλειες ή καταστροφές.
Περαιτέρω, απαιτείται τα γεγονότα ανωτέρας βίας να επηρέασαν αρνητικά τη λειτουργία της επιχείρησης ή τις οικονομικές γενικά δραστηριότητες του φορολογουμένου κατά την οικεία χρήση, ή να ήταν βλαπτικά για τη λειτουργία του πάγιου στοιχείου που δημιουργεί τη δαπάνη (περιπτώσεις απώλειας ή καταστροφής).
10. Έναρξη εφαρμογής διατάξεων
Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 1, περ. α΄ του άρθρου 92 του Ν.3842/2010, οι διατάξεις περί αμφισβήτησης της ετήσιας αντικειμενικής δαπάνης εφαρμόζονται από την 1η Ιανουαρίου 2010 για τις δαπάνες που πραγματοποιούνται από την ημερομηνία αυτή και μετά.
11. Διαπιστώσεις και συμπεράσματα
Με τις παλιές διατάξεις του άρθρου 16 οριζόταν ότι: "Η επίκληση των περιστατικών αυτών μπορεί να γίνει μόνο από τους υπόχρεους οι οποίοι.....", δηλαδή μόνο από τις συγκεκριμένες κατηγορίες υποχρέων (στρατευμένοι, φυλακισμένοι, νοσηλευόμενοι σε νοσοκομεία, κ.λπ.).
Η διατύπωση της νέας διάταξης είναι διαφορετική και ορίζεται ως εξής: "Τέτοια περιστατικά συντρέχουν ιδίως στο πρόσωπο των υπόχρεων, οι οποίοι....." (άρθρο 16, παρ. 2, εδάφιο πρώτο).
Με τη νέα διατύπωση δίνεται η εντύπωση ότι το δικαίωμα αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης μπορεί να ασκήσει κάθε φορολογούμενος και όχι μόνο τα συγκεκριμένα πρόσωπα που αναφέρονται στο νόμο (χρησιμοποιείται το επίρρημα ιδίως = προπάντων, κατά κύριο λόγο), αρκεί η αμφισβήτηση να γίνεται με επίκληση πραγματικών περιστατικών και στοιχείων. Αναρωτιέται όμως κανείς αν αυτή είναι η πραγματικότητα ή μήπως πρόκειται για εσφαλμένη εντύπωση. Μια προσεκτικότερη προσέγγιση του θέματος αποδεικνύει τα εξής ενδιαφέροντα:
Πρώτον, ότι οι περιπτώσεις α΄ έως στ΄ (στρατευμένα τέκνα, φυλακισμένοι, νοσηλευόμενοι, άνεργοι, πρόσωπα που συγκατοικούν με συγγενείς πρώτου βαθμού και ορφανοί ανήλικοι) αναφέρονται σε προσωπικές καταστάσεις των υπόχρεων και δεν αφορούν γενικώς τους φορολογουμένους. Συνεπώς, λοιπά πρόσωπα που δεν περιλαμβάνονται στις κατηγορίες αυτές δεν έχουν ισχυρούς λόγους να ασκήσουν το δικαίωμα αμφισβήτησης της αντικειμενικής δαπάνης.
Δεύτερον, η περίπτωση ζ΄ (λόγος ανωτέρας βίας) δεν συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την προσωπική κατάσταση ή την ιδιότητα του φορολογουμένου και συνεπώς η επίκληση λόγω ανωτέρας βίας μπορεί να γίνει ανεμπόδιστα από οποιονδήποτε.
Συμπερασματικά, η μοναδική περίπτωση κατά την οποία μπορεί ακώλυτα να αμφισβητηθεί το τεκμήριο διαβίωσης από όλους τους φορολογουμένους, ανεξάρτητα από την προσωπική τους κατάσταση, ιδιότητα ή ηλικία είναι η περίπτωση της ανωτέρας βίας. Εάν πράγματι ήθελε ο νομοθέτης να δώσει τη δυνατότητα σε όλους τους φορολογουμένους να αμφισβητήσουν την αντικειμενική δαπάνη θα το είχε πράξει με περισσότερο σαφή και άμεσα τρόπο. Για παράδειγμα, ποια δυνατότητα έχει να αμφισβητήσει την αντικειμενική δαπάνη της κατοικίας ο επιτηδευματίας που δεν ανήκει σε κάποια από τις κατηγορίες των προσώπων που αναφέρονται πιο πάνω, αλλά έχει πληγεί καίρια από την οικονομική κρίση, με συνέπεια να εμφανίζει μειωμένα πραγματικά εισοδήματα ή ζημίες από την άσκηση του επαγγέλματός του. Ποια πραγματικά περιστατικά μπορεί να επικαλεσθεί και ποια στοιχεία μπορεί να προσκομίσει στην αρμόδια αρχή προκειμένου να μειωθεί κάποιο στοιχείο δαπάνης; Υπενθυμίζεται ότι ο ορφανός ανήλικος μπορεί εύκολα να αμφισβητήσει την αντικειμενική δαπάνη που προκύπτει με βάση τον κυβισμό του επιβατικού αυτοκινήτου Ι.Χ. που περιήλθε σ΄ αυτόν από κληρονομιά του πατέρα ή της μητέρας του, δεν μπορεί όμως με την ίδια ευκολία να αμφισβητήσει τη δαπάνη του σκάφους αναψυχής ή της εξοχικής κατοικίας ή της πισίνας, με την επίκληση της προσωπικής του κατάστασης και την κληρονομιά από τους γονείς του.
Επίσης, ο άνεργος που λαμβάνει το βοήθημα ανεργίας έχει προφανείς λόγους να ζητήσει τη μείωση της ετήσιας δαπάνης, δεν ισχύει όμως το ίδιο για τον άνεργο που έπαυσε να λαμβάνει το εν λόγω βοήθημα, χωρίς όμως και να έχει βελτιωθεί η οικονομική του κατάσταση.
Με βάση τα παραπάνω, εύκολα καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι γενικόλογες αναφορές για "πραγματικά περιστατικά" ή "στοιχεία", για τόσο σοβαρά θέματα, δεν αποτελούν την πλέον ενδεδειγμένη λύση. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, η ρύθμιση αυτή φοβούμαι ότι θα αποτελέσει πηγή μόνιμης αμφισβήτησης και διαρκούς σύγκρουσης μεταξύ της ελεγκτικής αρχής και των φορολογουμένων.
12. Τελικό συμπέρασμα
Υπό την έννοια αυτή, η επίμαχη ρύθμιση με την ενδεικτική απαρίθμηση των συγκεκριμένων προσώπων που προσδιορίζονται με το "ιδίως" (προπάντων) έχει όλα τα στοιχεία ώστε να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ύπουλη, παραπλανητική και διφορούμενη.
Πηγή: http://www.e-forologia.gr/cms/default.aspx
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ο Διαχειριστής δεν υποχρεούται σε απαντήσεις επί των σχολίων. Οι απαντήσεις σε ερωτήματα δίδονται έναντι αμοιβής, όπως αναφέρεται σχετικά στο πάνω μέρος του ιστολογίου στο κουτάκι με το τίτλο ΡΩΤΗΣΤΕ ΜΑΣ.
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.