Η ετερόρρυθμη εταιρία μετά την ψήφιση του Ν 4072/2012

ΕΛΙΖΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΟΥ, Oμ. καθηγήτριας Νομικής Σχολής ΑΠΘ

I. Εισαγωγικά

Στο Πολυνομοσχέδιο με τίτλο «Βελτίωση Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος - Νέα εταιρική μορφή - Σήματα - Μεσίτες ακινήτων - Ρύθμιση θεμάτων Ναυτιλίας λιμένων και αλιείας και άλλες διατάξεις», που ψηφίστηκε την 10η Απριλίου 2012, ως Ν 4072/2012, περιλήφθηκαν δυο τμήματα, που αναφέρονται στο δίκαιο των εμπορικών εταιριών.

Το ένα από τα τμήματα αυτά, που βρίσκεται στο Δεύτερο Μέρος του Πολυνομοσχεδίου, αφορά σε μια νέα για τη χώρα μας εταιρική μορφή, την Iδιωτική Kεφαλαιουχική Eταιρία (IKE) (άρθρο 43 επ.), η οποία σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως στη Γερμανία και στη Γαλλία, λειτουργεί ως απλουστευμένη παραλλαγή της ΕΠΕ.

Το άλλο τμήμα του Ν 4072/2012, που αφορά στο εταιρικό δίκαιο, βρίσκεται στο Έβδομο Μέρος του Πολυνομοσχεδίου και ρυθμίζει τις «Προσωπικές Εμπορικές Εταιρίες» (άρθρα 249 επ.). Πρόκειται για νέα ρύθμιση και όχι για τροποποίηση προηγούμενου νόμου, καθώς το δίκαιο, που ίσχυε μέχρι την παραπάνω ημερομηνία στη χώρα μας, αποτελούνταν από διατάξεις εγκατεσπαρμένες στον Εμπορικό Νόμο (άρθρα 18-28, 38-50 και 64), αμετάβλητες από την εισαγωγή στην Ελλάδα του Γαλλικού Εμπορικού Κώδικα, που, όπως είναι γνωστό, ρύθμιζαν αποσπασματικά κυρίως την ομόρρυθμη και δευτερευόντως την ετερόρρυθμη και την αφανή εταιρία.
Καθώς η ρύθμιση στον Εμπορικό Νόμο ήταν ελλιπής, για την κάλυψη των κενών γινόταν από τη νομολογία προσφυγή στην αναλογική εφαρμογή των διατάξεων του ΑΚ περί αστικής εταιρίας και περί νομικών προσώπων ή στις διατάξεις νεότερων νόμων, που αφορούν σε άλλους τύπους εμπορικών εταιριών. Όμως, λόγω της μεγάλης ανάπτυξης των επιχειρηματικών και γενικά των εμπορικών δραστηριοτήτων των προσωπικών εμπορικών εταιριών στο πέρασμα των χρόνων, όπως ήταν φυσικό, εξ αιτίας της έλλειψης ειδικής νομοθετικής ρύθμισης είχαν δημιουργηθεί κενά δικαίου, με συνέπεια να υπάρχουν διχογνωμίες όσον αφορά στην αντιμετώπιση βασικών επί μέρους ζητημάτων, γεγονός που συνεπάγονταν σοβαρή ανασφάλεια δικαίου. Έτσι, η ανάγκη ρύθμισης των κατιδίαν προσωπικών εταιριών με ειδική για την κάθε μία, εκσυγχρονισμένη ρύθμιση, ήταν απόλυτα επιβεβλημένη, ήταν εξάλλου καιρός να δοθεί τέλος στην καθυστέρηση λήψης νομοθετικής πρωτοβουλίας για τόσα πολλά χρόνια.

Σήμερα, μετά τις προτάσεις της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής που είχε συσταθεί το 2008 για τη σύνταξη νέου Εμπορικού Κώδικα [2] , οι οποίες επικεντρώθηκαν στο δίκαιο των προσωπικών εμπορικών εταιριών, προτάσεις, οι οποίες έγιναν αποδεκτές από το Κοινοβούλιο και αποτέλεσαν μέρος του Ν 4072/2012, υπάρχει για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία ρύθμιση για κάθε μία από τις εμπορικές αυτές εταιρίες. Συγκεκριμένα, στο πρώτο κεφάλαιο του Έβδομου Μέρους του παραπάνω νόμου ρυθμίζεται η ομόρρυθμη εταιρία (άρθρα 249-270), στο δεύτερο, η ετερόρρυθμη εταιρία (άρθρα 271-284), στο τρίτο, η αφανής εταιρία (άρθρα 285-292) και στο τέταρτο, η κοινοπραξία (άρθρο 293). Για τις δύο συχνότερα συναντώμενες προσωπικές εταιρίες, ομόρρυθμη και ετερόρρυθμη, κατά βάση λήφθηκαν υπόψη οι προβλεπόμενες για τις αντίστοιχες προσωπικές εταιρίες διατάξεις του γερμανικού Εμπορικού Κώδικα, ενώ, όπως ήταν φυσικό, παράλληλα λήφθηκαν υπόψη οι ανάγκες των συναλλαγών στη χώρα μας και έγινε προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων, που είχαν δημιουργηθεί στις εμπορικές συναλλαγές κατά την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας των εταιριών αυτών τα τελευταία χρόνια. Τούτο ήταν επιβεβλημένο και λόγω των αντιφατικών επί ορισμένων ζητημάτων δικαστικών αποφάσεων.

Για την ετερόρρυθμη εταιρία πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι, καθώς πρόκειται για εταιρία προσωπική με νομική προσωπικότητα και εμπορική ιδιότητα, σε όσες περιπτώσεις δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη στο νόμο, εφαρμογής τυγχάνουν οι διατάξεις για την ομόρρυθμη εταιρία, όπως ορίζει το άρθρο 271 παρ. 2 του Ν 4072/2012. Επειδή όμως η ετερόρρυθμη δεν είναι ακραιφνώς προσωπική εταιρία, όπως η ομόρρυθμη, για όσα ζήτημα η Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή το έκρινε απαραίτητο, περιέλαβε ειδικότερες ρυθμίσεις, που αφορούν κυρίως στη νομική θέση των ετερόρρυθμων εταίρων.

Όσο για τις καινοτομίες των νέων ρυθμίσεων περί ετερόρρυθμης εταιρίας, πρέπει εν συντομία να αναφερθούν τα εξής: Πρώτον, εισάγεται ως νέος τρόπος δημοσιότητας για τη σύσταση της ετερόρρυθμης, όπως και της ομόρρυθμης εταιρίας, η καταχώριση της εταιρικής σύμβασης στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και καθορίζονται με σαφήνεια οι συνέπειες για την περίπτωση μη τήρησης της δημοσιότητας αυτής. Δεύτερον, αλλάζει ο τρόπος σχηματισμού της εταιρικής επωνυμίας. Τρίτον, με ρητές διατάξεις καθορίζεται η αρμοδιότητα διαχείρισης και η αρμοδιότητα εκπροσώπησης της ετερόρρυθμης εταιρίας. Τέταρτον, τέλος, οι λόγοι λύσης της ετερόρρυθμης, όπως εξάλλου και της ομόρρυθμης εταιρίας, οι οποίοι διαφέρουν από αυτούς που γινόταν δεκτοί στο προϊσχύον δίκαιο, καθορίζονται πλέον με κεντρικούς άξονες τη γενική αρχή διατήρησης της εμπορικής επιχείρησης και το επιβεβλημένο απομάκρυνσης από τον απόλυτα προσωποπαγή χαρακτήρα των προσωπικών εταιριών. Έτσι, ο θάνατος, η πτώχευση και η θέση σε δικαστική συμπαράσταση εταίρου δεν αποτελούν σήμερα λόγους λύσης της εταιρίας, αλλά απλά λόγους εξόδου του συγκεκριμένου εταίρου από αυτήν. Εξάλλου, η από μέρους εταίρου καταγγελία της εταιρίας έχει απαλειφθεί, ως λόγος λύσης της ετερόρρυθμης, όπως και της ομόρρυθμης εταιρίας. Η αιτιολογία που οδήγησε την Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή στην επιλογή αυτή ήταν ότι, μέχρι τότε κάθε καταγγελία και αυτή ακόμη μιας εταιρίας ορισμένου χρόνου, έστω και χωρίς την ύπαρξη σπουδαίου λόγου, οδηγούσε κατά τη νομολογία στη λύση της εταιρίας, με αποτέλεσμα να διαλύονται βιώσιμες οικονομικά εταιρικές μονάδες, ενώ δεν ήταν σπάνιο, η καταγγελία να χρησιμοποιείται και ως μέσον εκβιασμού από μέρους κάποιων εταίρων. Μετά την ψήφιση του Ν 4072/2012, τα παραπάνω γεγονότα συνεχίζουν να αποτελούν λόγους λύσης της αστικής εταιρίας κατά τις διατάξεις του ΑΚ, όχι όμως πλέον και λόγους λύσης της ομόρρυθμης και της ετερόρρυθμης εταιρίας, οι οποίες κινούνται στο χώρο των εμπορικών συναλλαγών.

Στη συνέχεια γίνεται αναλυτικότερη αναφορά στα σπουδαιότερα σημεία των νέων ρυθμίσεων για την ετερόρρυθμη εταιρία.

ΙΙ. Σύσταση της εταιρίας και συνέπειες μη τήρησης των προβλεπόμενων διατυπώσεων δημοσιότητας

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύσταση ετερόρρυθμης εταιρίας είναι η σύναψη εταιρικής σύμβασης μεταξύ ενός τουλάχιστον προσώπου, που θα έχει την ιδιότητα του ομόρρυθμου εταίρου και ενός άλλου τουλάχιστον προσώπου, που θα έχει την ιδιότητα του ετερόρρυθμου εταίρου (άρθρο 271 παρ. 1). Για την εταιρική σύμβαση πρέπει να τηρηθεί ο έγγραφος τύπος, καθώς αυτή πρέπει να καταχωρηθεί, όπως θα εκτεθεί ευθύς αμέσως, στο Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ).

Δεύτερη προϋπόθεση για τη σύσταση ετερόρρυθμης εταιρίας είναι η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας, στις οποίες υπόκειται και η ομόρρυθμη εταιρία. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται καταχώριση της εταιρικής σύμβασης στο ΓΕΜΗ, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία, που ορίζει ο νόμος, ως ελάχιστο περιεχόμενο της, ώστε να καταχωρηθούν και αυτά στο ΓΕΜΗ. Η καταχώριση πρέπει να γίνει με τη σύμπραξη όλων των εταίρων (βλ. άρθρο 251 παρ. 1).

Η ετερόρρυθμη εταιρία αποκτά νομική προσωπικότητα από την καταχώρισή της στο ΓΕΜΗ (βλ. άρθρο 15 παρ. 1 στοιχ. α΄ του Ν 3419/2005 «Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και εκσυγχρονισμός της επιμελητηριακής νομοθεσίας») [3] . Έτσι, η καταχώριση έχει πλέον συστατικό χαρακτήρα για την απόκτηση νομικής προσωπικότητας από την ετερόρρυθμη, όπως και από την ομόρρυθμη εταιρία.

Όσο για τα στοιχεία της εταιρίας, που πρέπει να καταχωρηθούν στο ΓΕΜΗ, εκτός από αυτά που αναφέρονται για την καταχώριση της ομόρρυθμης εταιρίας [4] , πρέπει επιπλέον να καταχωρηθούν τα ονόματα, η διεύθυνση κατοικίας και η αξία της εισφοράς των ετερόρρυθμων εταίρων [5] (άρθρο 273). Στο ΓΕΜΗ πρέπει να καταχωρίζεται και κάθε μεταβολή των στοιχείων αυτών.

Κατά το άρθρο 5 του Ν 3853/2010 «Απλοποίηση διαδικασιών σύστασης προσωπικών και κεφαλαιουχικών εταιριών και άλλες διατάξεις», τα πρόσωπα που πρόκειται να συστήσουν μια ετερόρρυθμη εταιρία πρέπει να προβούν στις εξής ενέργειες ενώπιον της Υπηρεσίας μιας Στάσης: α) να καταθέσουν στην αρμόδια υπηρεσία το συμφωνητικό σύστασης της εταιρίας, το οποίο, σε όσες περιπτώσεις επιβάλλεται τούτο από το νόμο, πρέπει να περιβληθεί τον τύπο του συμβολαιογραφικού έγγραφου, β) να υποβάλουν αίτηση εγγραφής στο ΓΕΜΗ, υπογεγραμμένη από όλους, γ) να υποβάλουν αίτηση για την καταχώριση της επωνυμίας στο οικείο επιμελητήριο και την εγγραφή της εταιρίας ως μέλος σε αυτό, δ) να καταβάλουν το Γραμμάτιο Κόστους Σύστασης Εταιρίας, κ.λπ. [6] .

Σε περίπτωση που η αρμόδια Υπηρεσία καταχώρισης στο ΓΕΜΗ αρνείται να προβεί στην αιτούμενη καταχώριση, κάθε πρόσωπο, που έχει έννομο συμφέρον, μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο και να ζητήσει από αυτό να διατάξει την αιτούμενη καταχώριση (βλ. άρθρο 12 του Ν 3419/2005 «Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και εκσυγχρονισμός της επιμελητηριακής νομοθεσίας»). Αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της Περιφέρειας, όπου εδρεύει η αρμόδια υπηρεσία καταχώρισης στο ΓΕΜΗ. Κατά τα λοιπά, ακολουθείται η διαδικασία που ορίζεται στην παραπάνω διάταξη.

Όσον αφορά στη μη καταχωρηθείσα στο ΓΕΜΗ ετερόρρυθμη εταιρία, ο νόμος σήμερα ορίζει τα εξής. Όταν μια ετερόρρυθμη εταιρία έχει ξεκινήσει την εμπορική της δραστηριότητα πριν από την καταχώριση της στο ΓΕΜΗ, κάθε ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται ως ομόρρυθμος για τα χρέη που δημιουργήθηκαν κατά το διάστημα αυτό, εκτός αν οι τρίτοι γνώριζαν ότι συμμετέχει στην εταιρία ως ετερόρρυθμος εταίρος (άρθρο 280 εδ. 1). Κατά τα λοιπά, καθώς δεν υπάρχει περαιτέρω ειδική πρόβλεψη, πρέπει να γίνει δεκτό ότι για τη μη καταχωρηθείσα ετερόρρυθμη, ισχύουν όσα προβλέπει ο νόμος για τη μη καταχωρηθείσα στο ΓΕΜΗ ομόρρυθμη εταιρία. Αυτό σημαίνει, πρώτον, ότι κατά τη λειτουργία της ετερόρρυθμης αυτής εταιρίας εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις περί ομόρρυθμης εταιρίας, δεύτερον, ότι η ετερόρρυθμη αυτή εταιρία έχει ικανότητα δικαίου και τρίτον, ότι έχει αυτή πτωχευτική ικανότητα [7] (βλ. άρθρο 271 παρ. 2 σε συνδ. με άρθρο 251 παρ. 3).

Βέβαια και στο προϊσχύον δίκαιο ίσχυε ο κανόνας ότι η μη δημοσιευθείσα ετερόρρυθμη εταιρία ίσχυε έναντι των τρίτων ως ομόρρυθμη. Παγίως δε γινόταν δεκτό από τη νομολογία και το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας ότι τότε επρόκειτο για ανώμαλη ή εν τοις πράγμασι εταιρία, για την οποία ίσχυαν οι κανόνες που εφαρμόζονταν και για την εν τοις πράγμασι ομόρρυθμη εταιρία, αυτήν δηλ., που δεν είχε τηρήσει τις προβλεπόμενες διατυπώσεις δημοσιότητας. Όμως, επί αρκετών ζητημάτων υπήρχε διχογνωμία, μεταξύ άλλων, αν η εν τοις πράγμασι εταιρία έχει νομική προσωπικότητα, αν έχει πτωχευτική ικανότητα κ.λπ. Είναι προφανές ότι επρόκειτο για ζητήματα καίριας σημασίας, που ταλάνιζαν θεωρία και νομολογία. Η νέα ρύθμιση δίνει τέλος στις αμφισβητήσεις αυτές, καθώς προσδιορίζει με σαφήνεια το νομικό καθεστώς, που ισχύει σήμερα για τη μη δημοσιευθείσα ετερόρρυθμη, όπως εξάλλου και για τη μη δημοσιευθείσα ομόρρυθμη εταιρία.

ΙΙΙ. Εταιρική επωνυμία

Για την επωνυμία της ετερόρρυθμης εταιρίας ο νόμος εισάγει σοβαρή καινοτομία, καθώς αυτή μπορεί να είναι στο εξής όχι μόνον υποκειμενική, δηλ. να περιλαμβάνει τα ονόματα ενός ή περισσότερων ομόρρυθμων εταίρων, όπως συνέβαινε πριν από την ψήφιση του Ν 4072/2012, αλλά και αντικειμενική, δηλ. να σχηματίζεται από το αντικείμενο της εταιρικής επιχείρησης. Κατά το γράμμα της διάταξης του άρθρου 272, η επωνυμία της ετερόρρυθμης εταιρίας μπορεί να σχηματιστεί «είτε από το όνομα ενός ή περισσότερων ομόρρυθμων εταίρων είτε από το αντικείμενο της επιχείρησης είτε από άλλες ενδείξεις». Η προσθήκη των λέξεων «ετερόρρυθμη εταιρία» ολογράφως ή η σύντμηση «Ε.Ε.», σε αντίθεση με το προϊσχύον δίκαιο, είναι σήμερα υποχρεωτική.

Εξάλλου, όπως συνάγεται από την παρ. 2 του άρθρου 272, που ορίζει ότι «αν στην επωνυμία ετερόρρυθμης εταιρίας περιληφθεί το όνομα ετερόρρυθμου εταίρου, τούτο έχει ως συνέπεια την απεριόριστη ευθύνη του, εκτός αν ο τρίτος που συναλλάχθηκε με την εταιρία γνώριζε ότι είναι ετερόρρυθμος εταίρος», δεν αποκλείεται να περιλαμβάνεται στην επωνυμία της ετερόρρυθμης εταιρίας και το όνομα ετερόρρυθμου εταίρου. Η ευθύνη του εταίρου αυτού θα επιβαρύνεται έναντι των καλόπιστων τρίτων, δεν θα επηρεάζεται όμως έναντι των τρίτων, που συνήψαν συναλλαγή με την εταιρία γνωρίζοντας την ιδιότητα του, ως ετερόρρυθμου και εν πάση περιπτώσει η παραπάνω επωνυμία δεν θα θεωρείται μη σύννομη.

IV. Εσωτερικές σχέσεις της ετερόρρυθμης εταιρίας

1. Γενικά

Ενώ στο δίκαιο που ίσχυε μέχρι την ψήφιση του Ν 4072/2012, η νομική θέση του ετερόρρυθμου εταίρου, όσον αφορά τουλάχιστον στις εσωτερικές σχέσεις της εταιρίας, δεν διέφερε σημαντικά από αυτήν των ομόρρυθμων εταίρων, καθώς η συμμετοχή του στην εταιρία θεωρούνταν ότι υπόκειται καταρχήν σε ρύθμιση όμοια με αυτήν των ομόρρυθμων εταίρων [8] , με τη νέα ρύθμιση η νομική θέση του ετερόρρυθμου εταίρου διαφοροποιείται.

Όπως ορθά είχε παρατηρηθεί [9] , η όμοια αντιμετώπιση των ετερόρρυθμων με τους ομόρρυθμους εταίρους δεν μπορούσε να δικαιολογηθεί επαρκώς, καθώς μεταξύ ομόρρυθμων και ετερόρρυθμων εταίρων υπήρχαν και σύμφωνα με τα γενόμενα δεκτά στο προϊσχύον δίκαιο διαφορές, οι οποίες αφορούσαν στη νομική τους θέση στις σχέσεις μέσα στην εταιρία, αλλά κυρίως στις εξωτερικές σχέσεις της εταιρίας. Καθώς οι ετερόρρυθμοι συμμετέχουν σε αυτήν κυρίως με την εισφορά τους και έχουν περιορισμένη ευθύνη για τα εταιρικά χρέη, θα έπρεπε να θεωρούνται ότι έχουν και λιγότερα δικαιώματα, όπως και λιγότερες υποχρεώσεις από τους ομόρρυθμους εταίρους.

Οι σκέψεις αυτές έγιναν κατά βάση αποδεκτές από την Επιτροπή Σύνταξης των νέων ρυθμίσεων για την ετερόρρυθμη εταιρία και λήφθηκαν υπόψη κατά τη ρύθμιση της νομικής θέσης του ετερόρρυθμου εταίρου.

2. Διοίκηση της εταιρίας

O νομοθέτης προχώρησε πλέον σε ρητή διάκριση των αρμοδιοτήτων διοίκησης της ετερόρρυθμης εταιρίας, με χωριστή ρύθμιση, αφενός σε σχέση με τη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων και αφετέρου, σε σχέση με την εκπροσώπηση της εταιρίας. Δόθηκε έτσι τέλος στην αβεβαιότητα που υπήρχε εξαιτίας των περισσότερων απόψεων, που υποστηριζόταν στο προϊσχύον δίκαιο πάνω στα θέματα αυτά.

Η διάταξη του άρθρου 274 ρυθμίζει την εξουσία διαχείρισης της εταιρίας υπό στενή έννοια, δηλ. τη διαχείριση που αντιδιαστέλλεται από την εκπροσώπηση της ετερόρρυθμης εταιρίας και αφορά στις εσωτερικές σχέσεις της. Η διάταξη του άρθρου 278 ρυθμίζει την αρμοδιότητα εκπροσώπησης της ετερόρρυθμης εταιρίας, δηλ. τις εξωτερικές σχέσεις της [10] .

Σύμφωνα με το άρθρο 274, «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν συμμετέχει στη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, ούτε στη λήψη των αποφάσεων, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση». Έτσι, σε αντίθεση με το προϊσχύον δίκαιο και τη νομολογία, που δεχόταν ότι στη διαχείριση της εταιρίας υπό στενή έννοια συμμετέχουν, ως πραγματικοί εταίροι και οι ετερόρρυθμοι εταίροι, με τη νέα ρύθμιση προβλέπεται ότι αυτοί δεν συμμετέχουν ούτε στην εσωτερική διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, ούτε στη λήψη των αποφάσεων. Τούτο σημαίνει ότι η εξουσία διαχείρισης της ετερόρρυθμης εταιρίας και λήψης των αποφάσεων για τα σημαντικότερα ζητήματα που την αφορούν, ανήκει στους ομόρρυθμους εταίρους της. Πλην όμως, η ρύθμιση αυτή είναι ενδοτικού χαρακτήρα. Έτσι, αν για τις ανάγκες της εταιρίας θεωρηθεί σε συγκεκριμένη περίπτωση ότι είναι προτιμότερο να συμμετέχουν στη διαχείριση και στη λήψη των αποφάσεων και οι ετερόρρυθμοι εταίροι, δίδεται η δυνατότητα, με ειδική πρόβλεψη στο καταστατικό, να ανατεθεί και σε έναν ή περισσότερους από αυτούς η εν λόγω αρμοδιότητα (άρθρο 274 παρ. 1).

Για τον τρόπο άσκησης των καθηκόντων των εταίρων κατά τη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, καθώς δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη στο νόμο, πρέπει να εφαρμόζεται και για την ετερόρρυθμη εταιρία το άρθρο 254, που αφορά στη διαχείριση της ομόρρυθμης εταιρίας. Στη διάταξη αυτή προβλέπεται ότι, αν δεν υπάρχει διαφορετική ρύθμιση στο καταστατικό, δικαίωμα και υποχρέωση διαχείρισης της εταιρίας έχουν όλοι οι εταίροι. Πρόκειται για καθιέρωση του κανόνα της ατομικής διαχείρισης, του οποίου η εφαρμογή επιβάλλεται για λόγους τελολογικούς και όσον αφορά στην ετερόρρυθμη εταιρία, η οποία επίσης κινείται στο χώρο των εμπορικών συναλλαγών, που προϋποθέτουν ταχύτητα και ευελιξία κατά την άσκηση της διαχειριστικής εξουσίας .

Ειδική πρόβλεψη υπάρχει όσον αφορά στην άσκηση του δικαιώματος εναντίωσης από μέρους του ετερόρρυθμου εταίρου σε πράξη διαχείρισης, που ενεργεί άλλος εταίρος. Ο νόμος ορίζει ότι ο ετερόρρυθμος στερείται του δικαιώματος εναντίωσης, εκτός αν η πράξη του διαχειριστή υπερβαίνει τη συνήθη διαχείριση. Στην τελευταία περίπτωση, αν ο ετερόρρυθμος εταίρος ασκήσει το δικαίωμα εναντίωσης, ο διαχειριστής οφείλει να μην τελέσει την πράξη (άρθρο 274 παρ. 2). Στο προϊσχύον δίκαιο για το θέμα αυτό δεν υπήρχε πρόβλεψη.

Οι επόμενες διατάξεις του Ν 4072/2012 (άρθρο 275, 276) περιλαμβάνουν άλλες δύο ρυθμίσεις, που καθορίζουν πτυχές της νομικής θέσης του ετερόρρυθμου εταίρου, πρόκειται πάντως για ρυθμίσεις ενδοτικού χαρακτήρα.

Πρώτον, με ειδική διάταξη, παρέχεται στον ετερόρρυθμο εταίρο δικαίωμα ελέγχου των εταιρικών λογαριασμών και των βιβλίων της εταιρίας, προβλέπεται όμως ότι, αν οι εταίροι το κρίνουν σκόπιμο, μπορούν με πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση, να απαγορεύσουν στον ετερόρρυθμο να ασκεί το δικαίωμα αυτό (βλ. άρθρο 275).

Ακολουθεί ρύθμιση, η οποία απαγορεύει στον ετερόρρυθμο εταίρο να ενεργεί για δικό του λογαριασμό ή για λογαριασμό τρίτου πράξεις, που ανάγονται στο αντικείμενο της εταιρίας, δηλ. πράξεις ανταγωνιστικές προς το σκοπό της. Στη συνέχεια όμως προβλέπεται ότι μπορεί να υπάρξει αντίθετη πρόβλεψη, δηλ. μέσω της εταιρικής σύμβασης να επιτραπεί στον ετερόρρυθμο εταίρο η άσκηση τέτοιων ανταγωνιστικών πράξεων (άρθρο 276).

Για την τελική διαμόρφωση της εταιρικής σύμβασης σε σχέση με τις δύο παραπάνω ρυθμίσεις, προφανώς θα λαμβάνεται υπόψη η συνδυασμένη εφαρμογή τους. Αν μεν o ετερόρρυθμος εταίρος ασκεί το δικαίωμα ελέγχου κατ’ εφαρμογή του άρθρου 275 και συνεπώς γνωρίζει τις λεπτομέρειες των εταιρικών λογαριασμών, που γνωρίζουν και οι ομόρρυθμοι εταίροι, οι οποίοι όμως κατά την ΑΚ 747 δεν δικαιούνται να ασκούν πράξεις ανταγωνιστικές προς τον σκοπό της εταιρίας [11] και αν στην περίπτωση αυτή μέσω της εταιρικής σύμβασης επιτραπεί στον ετερόρρυθμο να ανταγωνίζεται την εταιρία, είναι γι αυτόν ευχερές να βλάψει τα συμφέροντα της και τα συμφέροντα των λοιπών εταίρων. Αν αντίθετα έχει αφαιρεθεί από τον ετερόρρυθμο το δικαίωμα ελέγχου των εταιρικών λογαριασμών και βιβλίων, με συνέπεια να μην γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες των εταιρικών δραστηριοτήτων, η πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση της δυνατότητας άσκησης από μέρους του, πράξεων ανταγωνιστικών προς το σκοπό της εταιρίας, δεν την θέτει στον ίδιο κίνδυνο. Εναπόκειται λοιπόν στους εταίρους, λαμβάνοντας υπόψη τις συγκεκριμένες συνθήκες, να αποφασίζουν κατά τη σύνταξη της εταιρικής σύμβασης, αν θα εφαρμόζονται οι διατάξεις των άρθρων 275, 276, ως έχουν ή αν θα περιλαμβάνεται στην εταιρική σύμβαση ενδεχομένως και για τις δύο, ως διατάξεις ενδοτικού χαρακτήρα, αντίθετη πρόβλεψη. Αποφασιστικό ρόλο θα παίζουν κάθε φορά, η βούληση για τον τρόπο της επιχειρηματικής συνεργασίας των εταίρων και το στοιχείο της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, που ενδεχομένως τους συνδέει.

3. Κέρδη και ζημίες

α. Από πλευράς δικαιωμάτων περιουσιακής φύσης των ετερόρρυθμων εταίρων, όσον αφορά στο δικαίωμα για συμμετοχή τους στα κέρδη της εταιρίας, ο νόμος παραπέμπει στη ρύθμιση που ισχύει για τους εταίρους της ομόρρυθμης εταιρίας, δηλ. στη διάταξη του άρθρου 255 (βλ. άρθρο 277 εδ. 1). Η διάταξη αυτή ορίζει ότι, εκτός αντίθετης συμφωνίας, οι εταίροι συμμετέχουν στα κέρδη της εταιρίας κατά το ποσοστό συμμετοχής τους σε αυτήν.

β. Όσον αφορά στη συμμετοχή των ετερόρρυθμων εταίρων στις ζημίες της εταιρίας, με ειδική ρύθμιση ορίζεται ότι συμμετέχουν αυτοί στις ζημίες μόνο μέχρι του ποσού της εισφοράς τους (άρθρο 277 εδ. 2), πράγμα που συνάδει προς την περιορισμένη ευθύνη τους. Η πρόβλεψη αυτή αποτελεί κίνητρο για να αποφασίσει κάποιος να συμμετάσχει ως ετερόρρυθμος εταίρος σε μια ετερόρρυθμη εταιρία. Πάντως, και η εν λόγω διάταξη είναι ενδοτικού χαρακτήρα, καθώς είναι δυνατόν να συμφωνηθεί στην εταιρική σύμβαση η συμμετοχή ενός ετερόρρυθμου εταίρου στις ζημίες της εταιρίας για χρηματικό ποσό μεγαλύτερο από την εισφορά του, υπό την προϋπόθεση ότι το εν λόγω ποσό θα καθορίζεται με ακρίβεια.

V. Εξωτερικές σχέσεις της ετερόρρυθμης εταιρίας

1. Εκπροσώπηση της εταιρίας

Με ειδική διάταξη ο νόμος ρητά πλέον ορίζει ότι «ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν έχει εξουσία εκπροσώπησης της εταιρίας» (άρθρο 278 παρ. 1), πράγμα που σημαίνει ότι η αρμοδιότητα εκπροσώπησης της ετερόρρυθμης εταιρίας ανήκει στους ομόρρυθμους εταίρους.

Διαφορά από το προϊσχύον δίκαιο αποτελεί το γεγονός ότι η παραπάνω ρύθμιση αποτελεί διάταξη ενδοτικού δικαίου, καθώς, εισάγοντας νομοθετικά αυτό το οποίο ήδη συνέβαινε στην πρακτική των συναλλαγών, δίνει τη δυνατότητα στους εταίρους να προβλέψουν στην εταιρική σύμβαση ότι η εξουσία εκπροσώπησης της εταιρίας μπορεί να ανατεθεί και σε ετερόρρυθμο εταίρο. Τότε πάντως, για κάθε πράξη εκπροσώπησης από μέρους του, ευθύνεται αυτός ως ομόρρυθμος εταίρος . Ο αυστηρός αυτός κανόνας εφαρμόζεται έναντι των καλόπιστων τρίτων, όχι όμως και όταν ο τρίτος, που συναλλάχθηκε με τον ετερόρρυθμο εταίρο, γνώριζε την ιδιότητα του αυτή (άρθρο 278 παρ. 2).

Ο κίνδυνος για τους τρίτους, που συναλλάσσονται με τον ετερόρρυθμο, εκλαμβάνοντας τον ως ομόρρυθμο εταίρο, με τη νέα ρύθμιση αποτρέπεται, ενώ με τον καταρχήν αποκλεισμό του ετερόρρυθμου από την εκπροσώπηση της εταιρίας εξασφαλίζεται και η προστασία της εταιρίας και των ομόρρυθμων εταίρων από παρακινδυνευμένες ενέργειες εκπροσώπησης από μέρους εταίρου, ο οποίος έχει περιορισμένη μόνον ευθύνη για τις εταιρικές υποχρεώσεις και συνεπώς, καταρχήν και για τις υποχρεώσεις από τις δικές του ενέργειες. Αυτό όμως είναι θέμα, που έχουν τη δυνατότητα να το αποφασίσουν πλέον οι εταίροι μόνοι τους κατά τη διαμόρφωση της εταιρικής σύμβασης.

Για το προϊσχύον δίκαιο, πρέπει να λεχθεί ότι κατά την ερμηνεία που διδόταν από την κρατούσα γνώμη στο άρθρο 27 ΕμπΝ, ο ετερόρρυθμος εταίρος δεν μπορούσε να εκπροσωπήσει την εταιρία ούτε μόνος του, ούτε μαζί με άλλους συνεταίρους ... ούτε καν «κατ’ επιτροπήν», δηλ. με πληρεξουσιότητα από μέρους των εταίρων ή του διαχειριστή, ενώ η διάταξη του άρθρου 28 ΕμπΝ, που προέβλεπε ως κύρωση για την παράβαση της παραπάνω απαγόρευσης την απεριόριστη ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου, θεωρούνταν διάταξη αναγκαστικού δικαίου. Σήμερα, καθώς η διάταξη του άρθρου 278 περί εκπροσώπησης της εταιρίας είναι ενδοτικού χαρακτήρα, δίδεται ρητά η δυνατότητα ανάθεσης στον ετερόρρυθμο εταίρο της εξουσίας εκπροσώπησης της μέσω της εταιρικής σύμβασης. Εφόσον αυτός μεριμνήσει να γνωστοποιήσει στον τρίτο την ιδιότητα του ως ετερόρρυθμου εταίρου, απαλλάσσεται από τον κίνδυνο επιβάρυνσης της ευθύνης του.

Καθώς δεν υπάρχουν ειδικότερες διατάξεις για τον τρόπο εκπροσώπησης της ετερόρρυθμης εταιρίας, πρέπει, σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 271 παρ. 2, να εφαρμόζεται γι' αυτήν η ρύθμιση του άρθρου 257, που καθορίζει τον τρόπο εκπροσώπησης της ομόρρυθμης εταιρίας.

2. Ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου

Για την ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου, οι νέες ρυθμίσεις ορίζουν τα εξής. Όταν ο ετερόρρυθμος εταίρος έχει καταβάλει την εισφορά του στην εταιρία, δεν υπέχει έναντι των τρίτων ευθύνη για τα εταιρικά χρέη. Όταν όμως δεν έχει καταβάλει την εισφορά του, δηλ. την οφείλει εν όλω ή εν μέρει, τότε ο ετερόρρυθμος ευθύνεται έναντι των τρίτων με την ατομική του περιουσία προσωπικά μέχρι την αξία της οφειλόμενης εισφοράς του (άρθρο 279 παρ. 1). Πρόκειται για ευθύνη περιορισμένη, αλλά άμεση και εις ολόκληρον [12] . Τούτο γινόταν μεν κατά βάση δεκτό και υπό το προϊσχύον καθεστώς, είχαν όμως εκφραστεί από την επιστήμη και τη νομολογία και απόψεις ότι η ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου πρέπει να θεωρείται επικουρική, δηλ. ευθύνη εγγυητή και όχι πρωτοφειλέτη. Η νέα ρύθμιση δίνει τέλος στις εν λόγω αμφισβητήσεις.

Σε περίπτωση που θα εισέλθει στην εταιρία νέο πρόσωπο, ως ετερόρρυθμος εταίρος μετά τη σύσταση της, προβλέπεται ρητά ότι αυτός θα ευθύνεται κατά τον ίδιο τρόπο και για τα χρέη που είχε δημιουργήσει η εταιρία πριν από την είσοδο του (βλ. άρθρο 279 παρ. 2).

Τέλος, ρητά προβλέπεται ότι οποιαδήποτε συμφωνία αντίθετη στο νόμο, όσον αφορά στην ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου, δεν μπορεί να αντιταχθεί προς τους τρίτους (άρθρο 279 παρ. 3). Πρόκειται για κανόνα αναγκαστικού δικαίου, όπως είναι και η όλη ρύθμιση που αφορά στην ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου και τούτο, με σκοπό την εξασφάλιση της προστασίας των συμφερόντων των τρίτων και της ασφάλειας των εμπορικών συναλλαγών.

Για την περίπτωση κατά την οποία μια ετερόρρυθμη εταιρία ξεκινήσει τη λειτουργία της πριν από την καταχώριση της στο ΓΕΜΗ, όπως ήδη αναφέρθηκε, κάθε ετερόρρυθμος εταίρος ευθύνεται έναντι των τρίτων ως ομόρρυθμος για τα εταιρικά χρέη, που δημιουργήθηκαν από την έναρξη λειτουργίας της μέχρι την καταχώριση της, εκτός αν οι τρίτοι γνώριζαν την ιδιότητα του (άρθρο 280 εδ. 1). Το ίδιο ισχύει και αν ένα πρόσωπο εισήλθε στην εταιρία ως ετερόρρυθμος εταίρος στο μεσοδιάστημα μεταξύ έναρξης λειτουργίας και καταχώρισης της εταιρίας στο ΓΕΜΗ (άρθρο 280 εδ. 2).

Η πενταετής παραγραφή του άρθρου 269 Ν 4072/2012, που ισχύει για τις αξιώσεις των εταιρικών πιστωτών κατά των εταίρων της ομόρρυθμης εταιρίας, ισχύει και για τις αξιώσεις τους κατά των ομόρρυθμων εταίρων της ετερόρρυθμης εταιρίας. Το ίδιο ισχύει και για τις αξιώσεις έναντι του ετερόρρυθμου εταίρου, όχι μόνον όταν αυτός ευθύνεται περιορισμένα, αλλά και όταν ευθύνεται απεριόριστα, λόγω του ότι ενδεχομένως ενήργησε ως εκπρόσωπος της εταιρίας και οι τρίτοι δεν ήταν εν γνώσει της ιδιότητάς του, ως ετερόρρυθμου εταίρου.

Ως χρονικό σημείο έναρξης της πενταετούς παραγραφής του άρθρου 269 θεωρείται ο χρόνος καταχώρισης στο ΓΕΜΗ της λύσης της εταιρίας, εκτός αν η αξίωση κατά της εταιρίας υπόκειται σε βραχύτερη παραγραφή. Αν η αξίωση του δανειστή κατά της εταιρίας δεν έχει καταστεί ληξιπρόθεσμη κατά το χρονικό σημείο της καταχώρισης, η παραγραφή αρχίζει από το χρόνο, που αυτή θα καταστεί ληξιπρόθεσμη (άρθρο 269 παρ. 2).

VI. Μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων

1. Mεταβίβαση της εταιρικής συμμετοχής

O νόμος δεν κάνει λόγο για μεταβίβαση της εταιρικής συμμετοχής στην ετερόρρυθμη εταιρία, ως εκ τούτου πρέπει να εφαρμοστεί η ρύθμιση που ισχύει για το θέμα αυτό στην ομόρρυθμη εταιρία (βλ. άρθρο 271 παρ. 2).

Καθώς η εταιρική συμμετοχή ανάγεται σε περιουσιακό αγαθό, θεωρείται αυτή μεταβιβαστή εν όλω ή εν μέρει, εφόσον υπήρξε σχετική πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση ή εφόσον συναινούν προς τούτο όλοι οι εταίροι (βλ. άρθρο 256). Για κάθε μεταβολή σε σχέση με τα πρόσωπα, τόσο των ομόρρυθμων όσο και των ετερόρρυθμων εταίρων της ετερόρρυθμης εταιρίας, πρέπει να λάβει χώρα τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης και τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας, που επιβάλλει ο νόμος, δηλ. καταχώριση της στο ΓΕΜΗ (άρθρο 251 παρ. 1 εδ. 3).

Συνέπεια της μεταβίβασης της εταιρικής συμμετοχής του ετερόρρυθμου εταίρου είναι ότι ο αποκτών νέος εταίρος υπεισέρχεται ως ετερόρρυθμος στη νομική θέση του εταίρου που αποχώρησε, πράγμα που ισχύει τόσο, όσον αφορά στις υποχρεώσεις, όσο, και όσον αφορά στα δικαιώματα του.

Αν ο αποχωρήσας εταίρος δεν είχε καταβάλει την εισφορά του στην εταιρία, η υποχρέωση αυτή μεταβιβάζεται μαζί με την εταιρική συμμετοχή στον νέο εταίρο. Για λόγους τελολογικούς πρέπει να γίνει δεκτό ότι για την καταβολή της εισφοράς, υπέχουν στο εξής παράλληλη ευθύνη και οι δύο έναντι της εταιρίας. Έναντι των εταιρικών δανειστών πάντως, η ευθύνη του αποχωρήσαντος εταίρου ισχύει μόνο για τα χρέη, που είχαν δημιουργηθεί μέχρι την αποχώρηση του και τη δημοσίευση της στο ΓΕΜΗ.

Αν αντίθετα ο αποχωρήσας ετερόρρυθμος εταίρος είχε καταβάλει την εισφορά του, η μεταβίβαση της εταιρικής συμμετοχής δεν συνεπάγεται ευθύνη για τα υπάρχοντα κατά την αποχώρηση του εταιρικά χρέη. Τούτο, δεδομένου ότι δεν υπήρξε επιστροφή της εισφοράς του από μέρους της εταιρίας, αλλά την άξια της κατέβαλε σε αυτόν ο νέος εταίρος.

Σε περίπτωση κατά την οποία ο αποχωρήσας ετερόρρυθμος εταίρος είχε απεριόριστη ευθύνη έναντι των καλόπιστων τρίτων, διότι το όνομα του είχε περιληφθεί στην εταιρική επωνυμία (βλ. άρθρο 272 παρ. 2) ή διότι είχε ανατεθεί σε αυτόν η εκπροσώπηση της εταιρίας (βλ. άρθρο 278 παρ. 2), πρέπει να γίνει δεκτό ότι η απεριόριστη ευθύνη του έναντι των εν λόγω τρίτων δεν μεταβιβάζεται στον νέο ετερόρρυθμο εταίρο, αλλά συνεχίζει να ευθύνεται ο ίδιος απεριόριστα έναντι των τρίτων και μετά την έξοδο του από την εταιρία. Τούτο, επειδή η εν λόγω ευθύνη συναρτάται με περιστατικά, που αφορούν στο πρόσωπο του εταίρου, που μεταβίβασε την εταιρική του συμμετοχή. Οι εναντίον του πάντως αξιώσεις των τρίτων υπόκεινται στη σύντομη παραγραφή των πέντε ετών, υπό τις προϋποθέσεις της διάταξης του άρθρου 269.

2. Είσοδος νέου εταίρου

Στην ετερόρρυθμη, όπως και στην ομόρρυθμη εταιρία, είναι δυνατόν να εισέλθει νέος εταίρος μετά τη σύσταση της, εφόσον τούτο προβλέπεται στο καταστατικό ή εφόσον ληφθεί ομόφωνη απόφαση από τους εταίρους. Την είσοδο του πρέπει να ακολουθήσει τροποποίηση του καταστατικού και καταχώρισή του στο ΓΕMΗ.

Ο νέος εταίρος πρέπει να καταβάλει στην εταιρία την εισφορά του, η οποία, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι υπέγγυα σε όλα τα εταιρικά χρέη, δηλ. και σε αυτά που είχαν δημιουργηθεί πριν από την είσοδο του στην εταιρία (βλ. άρθρο 279 παρ. 2 για τον ετερόρρυθμο, άρθρο 258 παρ. 3 για τον ομόρρυθμο εταίρο). Αντίθετη συμφωνία δεν μπορεί να αντιταχθεί στους τρίτους.

3. Αποχώρηση εταίρου

Αποχώρηση εταίρου μπορεί να λάβει χώρα είτε με την εκούσια έξοδο του είτε με τον αποκλεισμό του.

α. Κάθε ετερόρρυθμος εταίρος μπορεί με δήλωσή του προς την εταιρία και τους λοιπούς εταίρους να εξέλθει εκουσίως από αυτήν. Τούτο δεν είναι δυνατόν να συμβεί, αν στην εταιρική σύμβαση έχει περιληφθεί διαφορετική πρόβλεψη, πράγμα που πρέπει να γίνει δεκτό κατ’ εφαρμογή του άρθρου 261 παρ. 1 περί ομόρρυθμης εταιρίας, εφόσον οι διατάξεις που ρυθμίζουν την ετερόρρυθμη εταιρία δεν περιλαμβάνουν ειδική ρύθμιση.

β. Για την περίπτωση αποκλεισμού εταίρου ετερόρρυθμης εταιρίας, καθώς δεν υπάρχει ειδική πρόβλεψη στο νόμο, εφαρμόζονται επίσης τα οριζόμενα σε σχέση με τον αποκλεισμό εταίρου ομόρρυθμης εταιρίας. Ουσιαστική προϋπόθεση είναι να συντρέχει σπουδαίος λόγος αποκλεισμού του εταίρου, ο οποίος να συνίσταται σε υπαίτια παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων του, το δε αίτημα περί αποκλεισμού πρέπει να υποβληθεί στο δικαστήριο από μέρους όλων των λοιπών εταίρων (βλ. άρθρο 263) [13] .

VII. Περάτωση της ετερόρρυθμης εταιρίας

1. Λύση της εταιρίας

Πριν από την αναφορά στους λόγους λύσης της ετερόρρυθμης εταιρίας, πρέπει να τονιστεί και πάλι ότι οι μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων, όπως και η καταγγελία της εταιρίας, δεν αποτελούν πλέον λόγους λύσης της [14] . Κατά τις νέες ρυθμίσεις ισχύουν τα εξής:

α. Όταν σε μια ετερόρρυθμη εταιρία υπάρχει ένας μόνον ομόρρυθμος εταίρος, η έξοδος του από την εταιρία έχει ως συνέπεια τη λύση της, καθώς δεν είναι δυνατόν να συνεχίσει αυτή να λειτουργεί χωρίς έναν τουλάχιστον ομόρρυθμο εταίρο (βλ. άρθρο 271 παρ. 1). Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση αποκλεισμού από την εταιρία ή θανάτου του μοναδικού ομόρρυθμου εταίρου.

Είναι δυνατόν πάντως στις περιπτώσεις αυτές να αποφευχθεί η λύση και να συνεχίσει τη λειτουργία της η ετερόρρυθμη εταιρία, εφόσον μέσα σε χρονικό διάστημα δύο μηνών, ένας από τους ετερόρρυθμους εταίρους καταστεί ομόρρυθμος ή εφόσον εισέλθει στην εταιρία νέος εταίρος, ως ομόρρυθμος. Απαραίτητη προϋπόθεση και για τις δυο περιπτώσεις είναι η αντίστοιχη τροποποίηση της εταιρικής σύμβασης και η καταχώρισή της στο ΓΕΜΗ μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα (άρθρο 281 παρ. 1 εδ. 1). Πρόκειται για πρόβλεψη ανάλογη προς αυτήν του άρθρου 267, που αφορά στην ομόρρυθμη εταιρία και δίνει τη δυνατότητα συνέχισης της λειτουργίας της, έστω και με ένα μόνον εταίρο (μονοπρόσωπη εταιρία), για σύντομο χρονικό διάστημα, δηλ. για δυο μήνες, εφόσον μέσα στο διάστημα αυτό εισέλθει στην εταιρία δεύτερος εταίρος και δημοσιευτεί η είσοδος του στο ΓΕΜΗ. Και οι δυο παραπάνω ρυθμίσεις απηχούν τη σύγχρονη τάση διατήρησης της εταιρικής επιχείρησης.

β. Λύση της ετερόρρυθμης εταιρίας επέρχεται και για τους λόγους, για τους οποίους επέρχεται η λύση της ομόρρυθμης εταιρίας (βλ. άρθρο 281 παρ. 1 εδ. 2, που παραπέμπει στο άρθρο 259), δηλ.: α) με την πάροδο του χρόνου διάρκειας της, β) με απόφαση των εταίρων, γ) με την κήρυξή της σε πτώχευση και δ) με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση εταίρου, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος. Για την τελευταία περίπτωση αρμόδιο είναι το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρίας.

Με σκοπό και πάλι τη διάσωση της εταιρικής επιχείρησης και τη δυνατότητα συνέχισης της σε περίπτωση πτώχευσης, η διάταξη του άρθρου 266, που αφορά στην ομόρρυθμη, μπορεί να εφαρμοστεί και για την ετερόρρυθμη εταιρία (βλ. άρθρο 271 παρ. 2), ώστε να αποτραπεί η λύση της. Το άρθρο 266, με τίτλο «συνέχιση της εταιρίας», προβλέπει ότι σε περίπτωση πτώχευσης της ομόρρυθμης εταιρίας, εφόσον υπάρξει ομόφωνη απόφαση των εταίρων, μπορεί να συνεχιστεί αυτή μετά τη δικαστική επικύρωση του σχεδίου αναδιοργάνωσής της ή μετά την πτωχευτική της αποκατάσταση.

γ. Τέλος, στην εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλέπονται και άλλοι λόγοι λύσης της ετερόρρυθμης εταιρίας (βλ. άρθρο 259 παρ. 1 εδ. 2 κατά παραπομπή από το άρθρο 281 παρ. 1 εδ. 2). Τέτοιοι λόγοι δεν αποκλείεται να είναι και γεγονότα, που αφορούν σε μεταβολές στα πρόσωπα των εταίρων (ο θάνατος, η πτώχευση εταίρου, η θέση εταίρου υπό δικαστική συμπαράσταση) ή και η καταγγελία της εταιρίας από μέρους εταίρου.

Τη λύση της εταιρίας πρέπει να ακολουθήσει εν πάση περιπτώσει καταχώριση της στο ΓΕΜΗ. Η τήρηση του κανόνα αυτού έχει ιδιαίτερη πρακτική σημασία για τους εταίρους, επειδή από την καταχώριση αρχίζει να υπολογίζεται η πενταετής παραγραφή των αξιώσεων των εταιρικών δανειστών εναντίον τους (βλ. άρθρο 269 παρ. 1).

2. Εκκαθάριση της ετερόρρυθμης εταιρίας

Σε περίπτωση λύσης της ετερόρρυθμης εταιρίας ακολουθεί η εκκαθάριση της. Όπως όμως και στην ομόρρυθμη εταιρία, η εκκαθάριση δεν επιβάλλεται ως υποχρεωτική μετά τη λύση της εταιρίας (βλ. άρθρο 268 παρ. 1), αλλά ο νομοθέτης, για λόγους σκοπιμότητας, επαφίεται στη βούληση των εταίρων να λάβουν σχετική απόφαση, πράγμα που μπορεί να συναχθεί και από τη διάταξη του άρθρου 281 παρ. 2. Στη διάταξη αυτή προβλέπεται ότι «αν μετά τη λύση της ετερόρρυθμης εταιρίας ακολουθήσει εκκαθάριση», τότε, καθήκοντα εκκαθαριστή μπορεί να ασκήσει και ο ετερόρρυθμος εταίρος, είτε μόνος του είτε μαζί με άλλους εταίρους, πράγμα που γινόταν δεκτό και υπό το προϊσχύον δίκαιο. Ο παραπάνω κανόνας είναι πάντως ενδοτικού χαρακτήρα και δεν ισχύει, αν υπήρξε διαφορετική πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση (άρθρο 281 παρ. 2).

Σε περίπτωση που θα διοριστεί ως εκκαθαριστής ετερόρρυθμος εταίρος, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η ανάμιξη του στην εκκαθάριση δεν επηρεάζει το περιορισμένο της ευθύνης του. Αυτό όμως ισχύει υπό την προϋπόθεση ότι έχει δημοσιευτεί στο ΓΕΜΗ η λύση της εταιρίας και τα ονόματα των εκκαθαριστών, ούτως ώστε να έχουν οι τρίτοι τη δυνατότητα να λάβουν γνώση ότι η εταιρία βρίσκεται στο στάδιο της εκκαθάρισης. Τούτο επειδή, αν δεν έχει προηγηθεί η εν λόγω καταχώριση, υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί στους τρίτους η εντύπωση ότι η εταιρία λειτουργεί κανονικά και ότι ο εταίρος που την εκπροσωπεί είναι ομόρρυθμος και συνεπώς έχει απεριόριστη ευθύνη για τα χρέη της εταιρίας. Για την εξασφάλιση της προστασίας των συμφερόντων των τρίτων, πρέπει τότε να τύχει εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 278 παρ. 2 εδ. 2, οπότε και ο εκκαθαριστής-ετερόρρυθμος εταίρος θα ευθύνεται ως ομόρρυθμος, εκτός αν ο τρίτος που συνήψε με αυτόν συναλλαγή, γνώριζε την ιδιότητα του.

Κατά τα λοιπά, για την εκκαθάριση της ετερόρρυθμης εταιρίας εφαρμόζονται οι διατάξεις, που ρυθμίζουν την εκκαθάριση της ομόρρυθμης εταιρίας (βλ. άρθρο 268).

Μετά το πέρας της εκκαθάρισης, η εταιρία, ως νομικό πρόσωπο, πρέπει να διαγραφεί από το ΓΕΜΗ (άρθρο 10 παρ. 1 στοίχ. ε΄ Ν 3419/2005), τα δε βιβλία και τα έγγραφα της πρέπει να παραδοθούν προς φύλαξη σε έναν από τους εταίρους ή σε τρίτον σύμφωνα με το άρθρο 268 παρ. 5 περί ομόρρυθμης εταιρίας, εφόσον για την ετερόρρυθμη δεν υπάρχει ειδικότερη ρύθμιση.

VIII. Μετατροπή της ετερόρρυθμης εταιρίας σε εταιρία άλλου τύπου

1. Μετατροπή της ετερόρρυθμης σε ομόρρυθμη εταιρία

Η ετερόρρυθμη εταιρία μετατρέπεται αυτομάτως σε ομόρρυθμη και συνεχίζει να λειτουργεί ως ομόρρυθμη, αν λόγω εξόδου, αποκλεισμού ή θανάτου του μοναδικού ετερόρρυθμου, παύσει να υπάρχει σε αυτήν ετερόρρυθμος εταίρος (άρθρο 282 παρ. 1).

Μετατροπή ετερόρρυθμης εταιρίας σε ομόρρυθμη μπορεί να λάβει χώρα επίσης, μετά από σχετική ομόφωνη απόφαση των εταίρων (άρθρο 282 παρ. 2).

Και στις δυο περιπτώσεις, το γεγονός της μετατροπής πρέπει να καταχωρηθεί στο ΓΕΜΗ.

2. Μετατροπή της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης σε ετερόρρυθμη εταιρία

Η Επιτροπή Σύνταξης έκρινε σκόπιμο, τέλος, με την ευκαιρία της νέας ρύθμισης για τις προσωπικές εμπορικές εταιρίες, να εισαγάγει και διάταξη, με την οποία προβλέπεται η μετατροπή της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης σε ομόρρυθμη ή ετερόρρυθμη εταιρία, καθώς ήταν η μόνη περίπτωση μετατροπής γνωστών εταιρικών τύπων, που δεν είχε τύχει ως τότε νομοθετικής ρύθμισης. Ως πρότυπο χρησιμοποιήθηκε το άρθρο 66α του ΚΝ 2190/1920, το οποίο προστέθηκε με το Ν 3604/2007 και ρυθμίζει τη μετατροπή ανώνυμης εταιρίας σε ομόρρυθμη ή ετερόρρυθμη εταιρία. Προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος είναι, πρώτον, η λήψη ομόφωνης απόφασης από τους εταίρους της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης και δεύτερον, η τήρηση των διατυπώσεων δημοσιότητας, που ορίζει ο νόμος (άρθρο 283). Πριν από την ολοκλήρωση των διατυπώσεων δημοσιότητας, η μετατροπή δεν παράγει κανένα αποτέλεσμα.

IX. Τελικές σκέψεις

Πρέπει να παρατηρηθεί, εν κατακλείδι ότι η νομική θέση του ετερόρρυθμου εταίρου μετά την ψήφιση του Ν 4072/2012 έχει διαμορφωθεί ως εξής. Με τη μορφή κανόνα εισάγονται ρυθμίσεις, οι οποίες επιφέρουν κατ’ αρχήν μείωση των δικαιωμάτων του σε σχέση με το προϊσχύον δίκαιο. Δεν έχει δικαίωμα συμμετοχής στη διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων, ούτε στη λήψη των αποφάσεων, επίσης δεν έχει δικαίωμα εναντίωσης σε πράξη άλλου διαχειριστή, όταν πρόκειται για πράξεις συνήθους διαχείρισης και δεν έχει τη δυνατότητα να ενεργεί πράξεις ανταγωνιστικές προς το αντικείμενο της εταιρίας. Από την άλλη πλευρά, παρέχεται σε αυτόν δικαίωμα ελέγχου των λογαριασμών και των βιβλίων της εταιρίας.

Πάντως, όπως τονίστηκε, η Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή εισήγαγε τις παραπάνω διατάξεις, ως ρυθμίσεις ενδοτικού χαρακτήρα και μάλιστα, τούτο και όσον αφορά στην εξουσία προς εκπροσώπηση της εταιρίας, η οποία ανήκει και σήμερα κατά κανόνα στους ομόρρυθμους εταίρους. Έτσι, για όλες τις παραπάνω ρυθμίσεις, (πλην του δικαιώματος εναντίωσης του ετερόρρυθμου εταίρου για πράξεις πέραν της συνήθους διαχείρισης), ο νόμος ορίζει ότι είναι δυνατόν να υπάρξουν αντίθετες προβλέψεις στην εταιρική σύμβαση, ώστε στο μέλλον να μπορούν οι εταίροι μιας ετερόρρυθμης εταιρίας να διαμορφώσουν τον τρόπο συνεργασίας τους ανάλογα με τις συγκεκριμένες συνθήκες και τις σχέσεις εμπιστοσύνης, που τους συνδέουν. Σκοπός λοιπόν του νομοθέτη υπήρξε περισσότερο, να προσδιοριστεί με σαφήνεια η κατ’ αρχήν νομική θέση του ετερόρρυθμου εταίρου κατά τη λειτουργία της εταιρίας, ώστε να παύσουν να υπάρχουν αμφισβητήσεις και αβεβαιότητα και λιγότερο, να υπάρξει σημαντική μεταβολή της θέσης του αυτής σε σχέση με τα γενόμενα δεκτά στο προϊσχύον δίκαιο.

Παρά την αρχική θέση ορισμένων μελών της Επιτροπής ότι για την ετερόρρυθμη εταιρία έπρεπε να υπάρχει πολύ συντομότερη ρύθμιση, τελικά επεκράτησε η άποψη της γράφουσας ότι ήταν μια καλή ευκαιρία να υπάρξει πλέον και για τον εταιρικό αυτό τύπο, ως έναν από τους συχνότερα χρησιμοποιούμενους στη χώρα μας τύπους εμπορικών εταιριών, βεβαιότητα δικαίου μέσω μιας αυτοτελούς βασικής ρύθμισης.

---

[ 1 ]. Προδημοσίευση από τον τόμο προς τιμήν του ομότιμου καθηγητή Δημητρίου Παπαστερίου.

[ 2 ]. Υπό την Προεδρεία του αρεοπαγίτη Κωνσταντίνου Λυμπερόπουλου.

[ 3 ]. Οπως τροποποιήθηκε από το Ν 3853/2010.

[ 4 ]. Πρόκειται για τα εξής στοιχεία: α) ο τύπος της εταιρίας, β) η εταιρική επωνυμία, γ) ο σκοπός της εταιρίας, δ) η έδρα της εταιρίας ε) τα ονόματα και η διεύθυνση κατοικίας των ομόρρυθμων εταίρων, και στ) ο εκπρόσωπος της εταιρίας (βλ. άρθρο 251 παρ. 1).

[ 5 ]. Στο άρθρο 43 ΕμπΝ προβλεπόταν ότι στην περίληψη του καταστατικού της ετερόρρυθμης εταιρίας δεν χρειάζεται να περιλαμβάνονται τα ονόματα των ετερόρρυθμων εταίρων, ούτε να υπογράφεται αυτή από τους τελευταίους, έπρεπε όμως να αναφέρεται στην περίληψη η αξία της εισφοράς τους. Με τον τρόπο αυτό θεωρούνταν ότι μπορεί να εξασφαλίζεται στην εταιρία αυτή ανωνυμία, ανάλογη με εκείνη που επιτυγχάνεται, όταν πρόκειται για αφανή εταιρία. Τούτο πάντως δεν γινόταν δεκτό από την θεωρία. Για τα ισχύοντα πριν από τον Ν 4072/2012, βλ. Σουφλερό, Η ετερόρρυθμη εταιρία - Συμβολή στο δίκαιο των εταιριών, 2003, παρ. 12, σελ. 47 επ., Γεωργακόπουλο, ΕγχΕμπΔ, τ. 1, τεύχ. 2, σελ. 126, Παμπούκη Κ., ΔίκΕμπΕτ, ΕιδΜ, σελ. 157 επ., Σελέκο, Η ευθύνη του ετερόρρυθμου εταίρου μέχρι του ποσού της εισφοράς του, ΕΕμπΔ 1992,195 επ., 216 επ.

[ 6 ]. Βλ. τη συνέχεια του άρθρου 5 Ν 3853/2010.

[ 7 ]. Για τα θέματα αυτά βλ. αναλυτ. Ρόκα Ν., Η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση του δικαίου της ομόρρυθμης εταιρίας, Εφαρμογές Αστικού Δικαίου, 2010, τευχ. 8-9, σελ. 867 επ., ιδ. σελ. 868 επ.

[ 8 ]. Συγκεκριμένα, οι ετερόρρυθμοι θεωρούνταν ότι έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους ομόρρυθμους εταίρους. Από μεν πλευράς περιουσιακών δικαιωμάτων, θεωρούνταν ότι έχουν δικαίωμα στα κέρδη και στο προϊόν της εκκαθάρισης, από δε πλευράς διοικητικών δικαιωμάτων, ότι έχουν δικαίωμα ψήφου, δικαίωμα διαχείρισης των εταιρικών υποθέσεων, δικαίωμα ελέγχου της πορείας των εταιρικών υποθέσεων και δικαίωμα λήψης πληροφοριών. Βλ., π.χ., Μαρίνο, Το δικαίωμα πληροφόρησης του ετερόρρυθμου εταίρου, ΕΕμπΔ 1994,1 επ., ΜΠρΑθ 3587/1987 ΕΕμπΔ 1987,564. βλ. επίσης Δασκαρόλη, Ο διαχειριστικός περιορισμός του ετερόρρυθμου εταίρου, 1959, σελ. 183 επ., Λιακόπουλο, στους Γεωργιάδη-Σταθόπουλο, Αστικός κωδιξ, IV, άρθρο 755 αριθ. 1, Σουφλερό, Η ετερόρρυθμη εταιρία, παρ. 14, σελ. 53 επ.

[ 9 ]. Βλ. Ρόκα Ν., ΕμπΕτ., παρ. 22, αριθ. 1, σελ. 154 επ., Αλεξανδρίδου, ΔικΕμπΕτ-προσωπ. εταιρίες, τευχ. Α, εκδ. Β, παρ. 31 αριθ. 3, σελ. 236 επ.

[ 10 ]. Βλ. στα επ. υπό V 1.

[ 11 ]. Πρόκειται για διάταξη που εφαρμόζεται για τους ομόρρυθμους εταίρους, όπως συνάγεται από το άρθρο 249 παρ. 2 Ν 4072/2012.

[ 12 ]. Πρέπει να αναφερθεί ότι και στη γερμανική νομοθεσία με ρητές διατάξεις προβλέπεται ανάλογο σύστημα ευθύνης των ετερόρρυθμων εταίρων έναντι των τρίτων (βλ. §§ 161, 171 επ. του ΓερμΕμπΝ (HGB)

[ 13 ]. Για την έναρξη της παραγραφής των αξιώσεων των δανειστών κατά του εξελθόντος ή του αποκλεισθέντος εταίρου, απαιτείται καταχώριση του αντίστοιχου γεγονότος στο ΓΕΜΗ κατ’ εφαρμογή του άρθρου 269.

[ 14 ]. Βλ. και στα προηγ. υπό Ι.