50+1 βήματα για να αλλάξουμε σελίδα

Σημειώσεις του μαθήματος Οικονομία για Σκαντζόχοιρους

Από τον ΠΛΑΤΩΝΑ ΤΗΝΙΟ

Αίσθηση σε όλον τον κόσμο προκαλεί το τελευταίο βιβλίο του φιλοσόφου του Δικαίου Ρόναλντ Ντουόρκιν, Το Δίκαιο για Σκαντζόχοιρους.Το ΝewYorkReviewofBooks το έχει ήδη χαρακτηρίσει «κλασικό». Η «Οικονομία για Σκαντζόχοιρους» δεν έχει ακόμη γραφτεί. Υπό μία έννοια τη γράφουμε εμείς καθημερινά στην Ελλάδα – ή θα έπρεπε να τη γράφουμε. Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια πρώτη καταγραφή, σύντομες σημειώσεις προς ένα τέτοιο βιβλίο.

Ο τίτλος του Ντουόρκιν παραπέμπει στη ρήση του Αρχίλοχου «Η αλεπού ξέρει πολλά μικρά πράγματα, ενώ ο σκαντζόχοιρος ένα αλλά μεγάλο». O σκαντζόχοιρος διακατέχεται από μια μόνο ιδέα –ένα προορισμό– στον οποίο προχωρά με αργά και σταθερά βήματα, χωρίς να αποκλίνει από τον στόχο του καθόλου. Βλέπει τον κόσμο μέσα από αυτήν την κεντρική ιδέα ή επιδίωξη.

Η αλεπού, αντίθετα, ξέρει πολλά και έξυπνα, ενίοτε δε και αντιφατικά μεταξύ τους, και κινδυνεύει να χαθεί μέσα στις εξυπνάδες της. Οι αλεπούδες σήμερα μιλάνε για αναδιάρθρωση, για αναδιάταξη, για επιμήκυνση, μπαίνουν σε συζητήσεις, αντεγκλήσεις, αναζητήσεις, βρίσκουν ερμηνείες, δικαιολογίες, στηρίγματα, συμμαχίες. Οι σκαντζόχοιροι –αφού αποφασίσουν τι πρέπει να γίνει– προχωράνε, αποφασισμένοι να μην αφήσουν τίποτε να τους αλλάξει τον προορισμό.

Τι γνωρίζει, λοιπόν, ο σκαντζόχοιρος για την ελληνική οικονομία;

Η Μία –αλλά Mεγάλη– Αλήθεια

Η κρίση χρέους που σήμερα μας βασανίζει δεν είναι παρά σύμπτωμα ενός βαθύτερου προβλήματος. Η κρίση της Ελλάδας είναι συνυφασμένη με όλη την πορεία της μεταπολίτευσης – είναι δηλαδή (με όρους υπολογιστή) hard-wired στο πώς ζούμε και στο πώς λειτουργούμε ως κοινωνία. Αν δεν θέλουμε να βρεθούμε ξανά στην ίδια θέση, πρέπει να αλλάξουν ριζικά μια σειρά πράγματα στον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα συλλογικά και οι Έλληνες ατομικά αντιμετωπίζουμε τη σχέση μας με την οικονομία και την παραγωγή. Την αλήθεια αυτή, μέσα στην πολυπραγμοσύνη τους, δεν φαίνεται να κατανοούν οι αλεπούδες.

Η συνειδητοποίηση της μιας μεγάλης Αλήθειας δεν αρχίζει με αναδιαπραγμάτευση του χρέους. Αυτή θα έλθει –αν έλθει– ως επιβράβευση και επιστέγασμα της αλλαγής πορείας. Όχι πριν, αλλά μετά και αφού πείσουμε ότι αυτή τη φορά οι αλλαγές δεν είναι –όπως και στις άλλες φορές– μια απλή βιτρίνα. Αυτό που μετρά δεν είναι η προσπάθεια ή οι καλές προθέσεις, αλλά το αποτέλεσμα.

Αλλά και το Μνημόνιο δεν είναι παρά το πρώτο βήμα, αγορασμένο ακριβά με δανεικά. Μας δίνει καιρό για να σχεδιάσουμε τη ζωή μετά το Μνημόνιο. Έχουμε έτσι την πολυτέλεια πριν αλλάξουμε σελίδα, να σκεφτούμε τι θέλουμε να λέει η νέα σελίδα πριν τη γράψουμε.
Τι έφταιξε όμως και πέσαμε έξω; Η μια μεγάλη Αλήθεια απαιτεί ένα μεγάλο μάθημα.

Ένα μόνο μάθημα:
Μπορεί το Κράτος να καταργήσει την αβεβαιότητα;

Στις ΗΠΑ επί χρόνια αυτοί που έπαιζαν με τοξικά προϊόντα αγόραζαν ασφάλιση χρεοκοπίας (CDS) και έτσι θεωρούσαν ότι καλύφθηκαν απέναντι στον κίνδυνο. Μόνο πoυ όλη σχεδόν την ασφάλιση την παρείχε μια μόνο εταιρεία (η ασφαλιστική AIG). Αποτέλεσμα ήταν ότι αντί να διασπείρεται ο κίνδυνος, αυτός στην πραγματικότητα να κάνει ακριβώς το αντίθετο: συγκεντρώθηκε. Ο (υπέρμετρα) φιλόδοξος εγγυητής οδηγήθηκε ο ίδιος στα πρόθυρα χρεοκοπίας.
Στην Ελλάδα το Κράτος χορηγούσε αφειδώς εγγυήσεις, έδιδε διαβεβαιώσεις και μοίραζε προστασία. Όλοι (και οπωσδήποτε οι εκλεκτοί του) θεωρούσαν ότι ήταν καλυμμένοι. Συνεπώς, δεν υπήρχε λόγος να προσαρμόσουν τη δική τους συμπεριφορά ή να αλλάξουν το σύστημα, παρά μόνο να το «θωρακίσουν» με ακόμη περισσότερες εγγυήσεις ώστε να το διατηρήσουν τελικά απαράλλακτο. Μόνο που, τελικά, οι πολλές εγγυήσεις και θωρακίσεις βούλιαξαν –και εδώ, όπως στις ΗΠΑ– τον φιλόδοξο εγγυητή.
Τον μηχανισμό αυτό τον βλέπουμε ακόμη σε λειτουργία: Στην παραγωγή, στην εργασία, στις συντάξεις, στην κοινωνική πολιτική, στο περιβάλλον, στη Δικαιοσύνη. Προστατεύοντας τους λίγους τυχερούς, τους επιτρέπει να συνεχίσουν τις ίδιες συμπεριφορές που οδήγησαν σε αδιέξοδο και καταλήγει να κάνει την αλλαγή πορείας όλο και πιο δύσκολη.
Έτσι, η μεταφορά της «μεγάλης αλήθειας» στην οικονομία έχει να κάνει με την επαναφορά της ευθύνης και υπευθυνότητας στο άτομο και στη σχέση του με τη συλλογικότητα. Πρέπει να αναζητήσουμε τη δύναμη να αντιμετωπίσουμε τη ζωή μας με πολύ μεγαλύτερη αυτονομία αλλά και ευθύνη απέναντι στον εαυτό μας και σεβασμό στους άλλους. Σε μια σειρά τομείς πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι (α) το Κράτος αδυνατεί να παρέχει εγγυήσεις, (β) αν δεν αναλάβει την ευθύνη ο ίδιος ο πολίτης ορισμένα πράγματα δεν πρόκειται να γίνουν. Και, τέλος, (γ) η οικονομική ανάπτυξη συμβαδίζει με την άρση αποκλεισμών και τη διεύρυνση της ελευθερίας.

Βήμα συμβολικό:
αναθεώρηση του Συντάγματος

Συμβολικό –αλλά όχι μόνο– ρόλο στην αλλαγή σελίδας θα έπαιζε και μια ουσιαστική αναθεώρηση του Συντάγματος. Το Σύνταγμα έτσι όπως είναι –και με τη φοβία που το διακατέχει για την ιδιωτική πρωτοβουλία– θα μπορούσε κάλλιστα να υιοθετηθεί από την Βόρειο Κορέα. Αν πραγματικά έχουμε πειστεί και αν πραγματικά θέλουμε να πείσουμε ότι έχουμε καταλάβει γιατί και πώς βρεθήκαμε εδώ, τότε πρέπει να μας αρκεί ένα Σύνταγμα λιτό, λειτουργικό, ανοικτό στο μέλλον και όχι φοβικός σύμμαχος σε κάθε συντεχνιακό αίτημα και δικαστικό ανάχωμα σε κάθε προσπάθεια αλλαγής.
Αν οι πολιτικές δυνάμεις πραγματικά εννοούν τις μεγαλοστομίες για αλλαγή και τους εμποδίζει το Σύνταγμα, δεν έχουν παρά να συμφωνήσουν μεταξύ τους και –αντί να κρύβονται υποκριτικά πίσω από διατυπώσεις που οι ίδιοι φρόντισαν να διατηρήσουν μόλις το 2007– να παραδώσουν ένα νέο Σύνταγμα που να μην αποτρέπει αυτό που χρειάζεται να γίνει. Αν η πλειοψηφία είναι πράγματι τόσο μεγάλη, όσο και η σύμπνοια στη ρητορική, οι αλλαγές μπορούν να έλθουν σύντομα – όσο σύντομα χρειάζεται για να πείσουν ότι οι αλλαγές είναι οριστικές και οι προθέσεις ειλικρινείς.

Δέκα ασκήσεις, 51 βήματα για αλλαγή σελίδας

Το «ένα, αλλά μεγάλο» –ο ευκρινής μακροπρόθεσμος στόχος– πρέπει να συνοδεύεται και από συγκεκριμένες μεσοπρόθεσμες κατευθύνσεις. Και επειδή ο σκαντζόχοιρός μας ξέρει να βάζει το ένα πόδι πίσω από το άλλο, η κάθε κατεύθυνση πρέπει να εξειδικεύεται σε λίγα σχετικά βήματα. Το κάθε μεγάλο ταξίδι δεν μπορεί παρά να ξεκινά με συγκεκριμένα βήματα.
Αυτός ο σκαντζόχοιρος προσπαθεί να είναι μεθοδικός, ίσως και λίγο σχολαστικός. Για να πειστεί και για να πείσει ότι άλλαξε σελίδα, επέλεξε δέκα κατευθύνσεις – και για κάθε μια κατεύθυνση από πέντε συγκεκριμένες κινήσεις: 10 επί 5 ίσον 50 βήματα, συν το Σύνταγμα, 51.

1. Ριζικός περιορισμός του Κράτους σε αυτά που πραγματικά μπορεί και πρέπει να κάνει. Όλοι, εδώ και χρόνια, συμφωνούν στη θεωρία. Ας αρχίσουμε, λοιπόν, με κάποια άμεσα πρακτικά βήματα:
[α] Θέσπιση διυπουργικών κλάδων δημοσίων υπαλλήλων που να μπορούν να μετατίθενται από υπουργείο σε υπουργείο. Στόχος, σε 3 χρόνια να υπάρχει ένα ενιαίο δημοσιοϋπαλληλικό σώμα με δυνατότητα μετάθεσης υπαλλήλων από υπουργείο σε υπουργείο. Αρχή θα πρέπει να γίνει άμεσα με σώμα οικονομολόγων, οι οποίοι θα υπηρετούν σε κάθε υπουργείο και θα καταρτίζουν και θα παρακολουθούν τον προϋπολογισμό του.
[β] Οργανισμός αποκρατικοποιήσεων στον οποίο μεταφέρεται η κυριότητα όλων των προς πώληση περιουσιακών στοιχείων (όπως έγινε για την Ανατολική Γερμανία από την εταιρεία Treuhand) και ο οποίος υλοποιεί τελεσίδικα την απόφαση που λήφθηκε.
[γ] Κατάργηση υπηρεσιών ή ολόκληρων υπουργείων που δεν έχουν (ή δεν θα έπρεπε να έχουν) πλέον αντικείμενο.
[δ] Αντιμετώπιση της αρνησιδικίας. Εκκαθάριση δικαστικών υποθέσεων με αξιοποίηση δικαστικών λειτουργών εισαγωγής – είτε από την Κύπρο είτε από τη συνταξιοδότηση, αρχίζοντας από αστικές υποθέσεις. Υποχρεωτική επιμόρφωση δικαστικών στις βασικές αρχές πολιτικής οικονομίας 1ου έτους.
[ε] Κατάργηση της στρατιωτικής θητείας εντός τριετίας και πώληση ή αξιοποίηση της πλειοψηφίας των στρατοπέδων.

2. Αξιοποίηση της δυνατότητας συλλογικής αποταμίευσης στις συντάξεις. Το σύστημα συντάξεων έχει στόχο να προετοιμάζει για το μέλλον και όχι να διανέμει προνόμια σε μερικούς κλάδους σε βάρος άλλων. Πρέπει να κινηθούμε προς ένα σύστημα που αποσύρει την κρατική εγγύηση/επιδότηση από τις υψηλότερες συντάξεις και την επικεντρώνει στις χαμηλές, εκεί δηλαδή που υπάρχει ανάγκη. Προετοιμάζεται ένα σύστημα ατομικών λογαριασμών ώστε να υπάρχει διαφάνεια και σαφήνεια και να επιτρέπει τον πραγματικό προγραμματισμό ζωής. Άμεσα βήματα:
[α] Πλήρης κατάργηση των ειδικών ρυθμίσεων για «Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα» ως βλαπτικών για την υγεία των εργαζομένων. Οι αποχαρακτηρισμοί γίνονται βάσει της διαδικασίας του Ν 1902/90 («Νόμου Σουφλιά»).
[β] Θέσπιση ενιαίου συστήματος είσπραξης εισφορών για όλα τα Ταμεία ασφάλισης. Κατάργηση συνεπώς και όλων των κοινωνικών πόρων, άμεσα.
[γ] Κατάργηση των συνεισπραττομένων εισφορών πλην αυτής του ΟΑΕΔ.
[δ] Πλήρης κατάργηση Εργατικής Εστίας και του ΟΕΚ. Ανάθεση της περιουσίας του ΟΕΚ στον οργανισμό αποκρατικοποιήσεων.
[ε] Καθορισμός της έννοιας του «κλαδικού προνομίου». Μεταφορά του οικονομικού κόστους της διατήρησης όσων προνομίων είναι να διατηρηθούν στους ίδιους τους ωφελούμενους με ταυτόχρονη αποζημίωση του Δημοσίου.

3. Μια πραγματική κοινωνική πολιτική – που ασχολείται με τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Η κοινωνική πολιτική πρέπει να δείξει ότι ασχολείται με τα μεγάλα προβλήματα και ότι δεν αποτελεί απλώς πρόσχημα χορήγησης προνομίων. Τώρα με την κρίση χρειάζεται περισσότερο παρά ποτέ:
[α] Ένα δίχτυ προστασίας και ενεργοποίησης για άτομα παραγωγικής ηλικίας που να βασίζεται στην εργασία, αλλά να είναι ανεξάρτητο από τις ανακρίβειες του φόρου εισοδήματος και να μην ανταμείβει την φοροδιαφυγή. Το σύστημα δηλαδή πρέπει να βασίζεται σε αυτο-διαλογή των δικαιούχων και θα αποφεύγει γραφειοκρατικές διαδικασίες.
[β] Έλεγχος δαπανών υγείας και πάταξη της διαπλοκής μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συστήματος. Ένα σύστημα υγείας που προάγει την υγεία και όχι την οικονομική θέση των προμηθευτών και των επαγγελματιών υγείας.
[γ] Διαμόρφωση συστήματος ασφάλισης και παροχής υπηρεσιών φροντίδας. Θέσπιση νέου υποχρεωτικού κλάδου κοινωνικής ασφάλισης μακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωμένων με 1% επί των αποδοχών. Πιστοποίηση ιδιωτικών δομών και επαγγελμάτων φροντίδας.
[δ] Προσωπικά δάνεια από ασφαλιστικά ταμεία για τη χρηματοδότηση κατάρτισης. Δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων με παραμονή στην αγορά εργασίας και μετά την ηλικία συνταξιοδότησης.
[ε] Σύστημα μικροδανείων για αυτοαπασχόληση ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας. Δυνατότητα αξιοποίησης ως ενέχυρο αυθαιρέτων ή δευτερευουσών κατοικιών με τις ανάλογες νομικές διασαφηνίσεις του ιδιοκτησιακού καθεστώτος.

4. Άρση αποκλεισμών. Εξασφάλιση συμμετοχής σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού που σήμερα αποκλείονται ή περιορίζονται σε δεύτερους ρόλους. Προστασία του εργαζομένου και όχι της θέσης εργασίας. Πραγματική ισότητα των φύλων, καταπολέμηση της ανεργίας των νέων.
[α] Ευελιξία στην αγορά εργασίας. Δυνατότητα εργασίας με μειωμένο ωράριο για μητέρες, ηλικιωμένους, συνταξιούχους αναπηρίας και όποιον το επιθυμεί. Προαγωγή του εθελοντισμού και της εθελοντικής εργασίας, ιδίως σε τομείς φροντίδας ή περιβάλλοντος.
[β] Κουπόνια για βρεφονηπιακή προστασία εξαργυρώσιμα σε δημοτικές ή ιδιωτικές πιστοποιημένες δομές επί ίσοις όροις.
[γ] Προγράμματα κατάρτισης για απασχόληση ατόμων με αναπηρία.
[δ] Ευκαιρίες κοινωνικής ένταξης μεταναστών. Άνοιγμα της διαδικασίας χορήγησης ιθαγένειας. Αξιοποίηση μεταναστών ως δημοτικών αστυνομικών.
[ε] Τζαμί στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη!

5. Επιχειρηματικότητα - Εργασία. Αντί υπερπροστασίας για τους τυχερούς και ασυδοσίας για τους πολλούς, προσαρμογή της προστασίας στο ίδιο επίπεδο για όλους.
[α] Περιορισμός του μεγάλου αριθμού φόρων στις επιχειρήσεις. Σημασία έχει το συνολικό ποσό που αφαιρείται και όχι πόσες ξεχωριστές «επιδρομές» το εξασφαλίζουν.
[β] Αναβάθμιση των θεσμών εκπροσώπησης εργαζομένων – απαίτηση ελάχιστης στήριξης (απαρτίας) για την έναρξη κινητοποιήσεων.
[γ] Φορολογική ελάφρυνση των αποταμιεύσεων και των επενδύσεων με στόχο μεσοπρόθεσμα να μεταβούμε σε φόρο επί της δαπάνης/ κατανάλωσης και όχι εισοδήματος.
[δ] Περιορισμός των οριακών συντελεστών του φόρου εισοδήματος σε τρεις το πολύ.
[ε] Ριζική απλούστευση του πτωχευτικού κώδικα.

6. Περιβάλλον. Αλλαγή της αντίληψης ότι η προστασία του περιβάλλοντος συνίσταται απλώς σε μια σειρά από απαγορεύσεις. Η αναβάθμιση του περιβάλλοντος περνά μέσα από τον μηχανισμό της αγοράς και τα κίνητρα. Η αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ισορροπίας ισοδυναμεί με την αναδρομική είσπραξη ποσών/ επιβαρύνσεων και έτσι μπορεί να είναι πηγή μεγάλης δημοσιονομικής συμβολής.
[α] Εντάξεις στο σχέδιο πόλης περιοχών που είναι ήδη δομημένες.
[β] Πληρωμή για είσοδο αυτοκινήτων στον δακτύλιο σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο.
[γ] Χρέωση του λιγνίτη στο πραγματικό του κόστος (μαζί με τη ρύπανση), και όχι μόνο στο κόστος εξόρυξης, ώστε η αύξηση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος να δίδει κίνητρα για εξοικονόμηση.
[δ] Περιβαλλοντικός φόρος στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
[ε] Ποδήλατα στην Αθήνα!

7. Παιδεία - Εκπαίδευση - Κατάρτιση. Απελευθέρωση εξελίξεων με στόχο τη συγκράτηση των φοιτητών στην Ελλάδα και την προσέλκυση ξένων. Η Παιδεία πρέπει να είναι λύση και όχι πρόβλημα.
[α] Άνοιγμα των πανεπιστημίων στην επιχειρηματικότητα με ενθάρρυνση συμπράξεων με επιχειρήσεις για αξιοποίηση της έρευνας και εξοικείωσης των πανεπιστημιακών με τις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας.
[β] Αγγλόφωνα και γενικότερα ξενόγλωσσα πανεπιστήμια.
[γ] Τα αγγλικά αναγνωρίζονται ως επίσημη γλώσσα (χωρίς υποχρέωση μετάφρασης). Άρα έγγραφα στα αγγλικά γίνονται δεκτά αμέσως.
[δ] Καθιέρωση κουπονιών (κλιμακούμενων αντιστρόφως με το εισόδημα των γονέων) για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
[ε] Εξετάσεις που πιστοποιούν τις δεξιότητες και όχι απλώς τον χρόνο της φοίτησης.

8. Πολιτισμός - Δημιουργία. Η εκβιομηχάνιση στις Δυτικές κοινωνίες οδηγεί σε ένα είδος καταναλωτικής κοινωνίας όπου το κεντρικό ζήτημα θα είναι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου και η σύζευξη δημιουργικότητας - παραγωγής - κατανάλωσης. Η πολιτιστική παραγωγή μπορεί να καθοδηγεί και να αποτελεί την εμπροσθοφυλακή της μαζικής κατανάλωσης, φθάνει να αποβάλει τη φοβικότητα απέναντι στη δημοφιλία. Ο πολιτισμός παίζει κρίσιμο ρόλο στη συνοχή της κοινωνίας συνεισφέροντας στη διαμόρφωση κοινών συλλογικών ταυτοτήτων, συμπληρώνοντας τα κενά που δημιουργεί η υποχώρηση άλλων ταυτίσεων (με το χωριό, γειτονιά, ομάδα).
[α] Προγράμματα μακροχρόνιας μίσθωσης αρχαιοτήτων από τις αποθήκες των ελληνικών σε ξένα μουσεία.
[β] Ο πολιτισμός ως πόλος έλξης για τουρισμό, spin-offs, διακρατικές πρωτοβουλίες (π.χ. Biennale, φεστιβάλ χορού, κ.λπ.).
[γ] Καταπολέμηση της αρχαιοπληξίας. Τα μουσεία, αντί να είναι αποθήκες τις οποίες επισκεπτόμαστε άπαξ διά βίου ως μαθητές, ενθαρρύνουν τη συμμετοχή στην ενεργό τέχνη και δημιουργία (ζωντανεύοντας ακόμη και την ακαδημαϊκή και αρχαία τέχνη).
[δ] Έμφαση σε δημιουργικές δραστηριότητες και τέχνη στα σχολεία.
[ε] Επέκταση των φοροαπαλλαγών για χορηγίες σε πολιτιστικές δραστηριότητες και εικαστικές πρωτοβουλίες.

9. Τοπική αυτοδιοίκηση – τοπική υπευθυνότητα. Η αποκέντρωση υπάρχει όχι για να μετακυλίει κόστη και αποφάσεις σε άλλους (NIMBY – Not in my back yard) αλλά για να μπορεί να κατεβάζει το πεδίο λήψης αποφάσεων κοντά στον πολίτη. Η αποκέντρωση σημαίνει πάνω απ’ όλα οικονομική αυτοτέλεια.
[α] Κατάργηση των κεντρικών πόρων και αντικατάστασή τους με δημοτικούς φόρους επί του εισοδήματος και της περιουσίας.
[β] Κατάργηση των πάσης φύσεως τοπικών μονοπωλίων και περιορισμών.
[γ] Ιδιωτικοποίηση δημοτικών επιχειρήσεων και δημαρχιακών μεγάρων.
[δ] Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να επωμιστεί το μεγαλύτερο τμήμα της πολιτικής κοινωνικής ένταξης. Αρχή από το πρόγραμμα Βοήθεια στο Σπίτι.
[ε] Μέθοδοι ετήσιας αξιολόγησης επιδόσεων δήμων βάσει συγκρίσιμων δεικτών.
Αλλά η τελευταία κατεύθυνση είναι η πιο σημαντική· να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για να μπορούμε να προλαμβάνουμε κρίσεις και να διαμορφώνουμε το μέλλον μας.

10. Μια νέα κουλτούρα παραγωγής ιδεών και διαβούλευσης. Η Ελλάδα αφέθηκε να φτάσει εδώ που έφτασε επειδή δεν παρήγαγε ιδέες και αυτές που είχαν παραχθεί δεν μπορούσε να τις αναζητήσει. Έτσι, ο «κοινωνικός διάλογος» είναι μόνο πρόσχημα, συνώνυμο του συντηρητισμού, της αγκύλωσης και της μεθοδευμένης απόκρυψης των προβλημάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Γερμανική Κυβέρνηση μέσω του ανεξάρτητου Ινστιτούτου ΙFO είχε το 2011 πιο ολοκληρωμένη άποψη για το Ελληνικό χρέος απ’ ό,τι φαίνεται να έχει η ίδια η Ελληνική Κυβέρνηση. Στη Βρετανία ένας Έλληνας κατευθύνει τη δημοσιονομική ανάλυση στο Institute for Fiscal Studies. Στις ΗΠΑ όταν μιλά το Brookings Institute όλοι ακούν. Πρέπει και στην Ελλάδα να ανοίξουν τα μυαλά, να ανοίξουν οι ορίζοντες, να δοκιμαστούν οι προθέσεις, να κυκλοφορήσουν οι ιδέες. Χρειάζεται όμως, πάνω από όλα, η παραγωγή ιδεών.
[α] Συμμετοχή των πανεπιστημιακών και ερευνητών στον διάλογο σε θέματα της επιστήμης τους και των εφαρμογών της που έχουν αναφορά στην Ελλάδα και τα προβλήματά της.
[β] Χορηγίες σε δεξαμενές σκέψης (think tanks) έχουν αντίστοιχη φορολογική μεταχείριση με φιλανθρωπικές χορηγίες. Ενθάρρυνση των κοινωφελών ιδρυμάτων να επενδύσουν σε μόνιμες δομές παρακολούθησης της οικονομίας και κοινωνίας και επεξεργασίας ιδεών. Επένδυση στην παραγωγή σκέψης και ιδεών είναι τώρα εξίσου κοινωφελής σκοπός όπως άλλη μια αίθουσα συναυλιών και προβολής επωνύμων.
[γ] Ενθάρρυνση των διεθνών σχέσεων και επαφών των δεξαμενών σκέψης με αναλόγους τους στην Ευρώπη και ευρύτερα.
[δ] Μεγάλα κεντρικά κυβερνητικά κτίρια σε αναζήτηση χρήσης στεγάζουν δεξαμενές σκέψεις με συμβολικό ενοίκιο.
[ε] Διαβούλευση με δεξαμενές σκέψεις και πανεπιστήμια σε κοινοβουλευτικές επιτροπές πριν κάθε νομοσχέδιο, αλλά και στον μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό.

Ο κατάλογος θα μπορούσε να επεκταθεί, τόσο προσθέτοντας άλλες κατευθύνσεις, όσο και άλλα μέτρα, πολλά εκ των οποίων πιθανώς περισσότερο ρηξικέλευθα από τα παραπάνω, τα οποία, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν ακούγονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Έχουν σχεδόν όλα προταθεί, μερικές φορές μελετηθεί, αλλά μετά απορρίφθηκαν με το σκεπτικό «Στην Ελλάδα δεν γίνονται αυτά». Αναζήτηση στα συρτάρια ή στα αρχεία αυτών που δεν το βάζουν κάτω θα εντοπίσουν και αυτά αλλά και πολλά άλλα.

Όμως αυτά είναι για τις αλεπούδες ανάμεσά μας – που ξέρουν πολλά και έξυπνα. Για τους σκαντζόχοιρους υπάρχει μόνο ένα μάθημα – αλλά μεγάλο.

Από το καλό, http://www.booksreview.gr/